Cases

Via het Programma NOVEX heeft het Rijk aangegeven meer regie te willen voeren op de ruimtelijke ordening. Dit gelet op de grote transities waar Nederland voor staat en ruimteclaims die hieruit voortvloeien. Daarin wordt aan alle provincies gevraagd om een gebiedsdekkend provinciaal Ruimtelijk Voorstel te maken (december 2023). Dat voorstel dient dan als basis voor een Ruimtelijk Arrangement tussen Provincie en Rijk (naar verwachting 2024). In dat Ruimtelijk Arrangement komen afspraken over de ruimtelijke ontwikkeling van onze provincie en het realiseren van Rijksdoelstellingen.

We zien het Ruimtelijk Voorstel als onderdeel van een doorlopend proces. Voor nu willen wij in dat Voorstel de belangrijkste vraagstukken en dilemma’s rond alle ruimteclaims benoemen: “Op deze plek zitten beoogde ruimtelijke maatregelen uit diverse thema’s elkaar in de weg, zijn zij van elkaar afhankelijk of ontstaan er juist kansen waardoor we zaken in samenhang kunnen oppakken”.

De basis voor het Ruimtelijk Voorstel bestaat in belangrijke mate uit onderstaande bouwstenen:
1. De Omgevingsvisie en Omgevingsverordening Limburg.
2. De trajecten van belangrijke sectorale programma’s voor de fysieke omgeving. Veel daarvan zijn parallel in voorbereiding, deels ook al in uitvoering. Zie ook het startpakket waar het Rijk een overzicht biedt van 26 nationale programma’s.
3. Coalitieakkoord Limburg – Elke Limburger telt!
4. Gebiedsgerichte ontwerpende onderzoeken.

Contourennotitie Ruimtelijk Voorstel

Afgelopen tijd is er gewerkt aan een Contourennotitie Ruimte Voorstel. Het voorstel heeft geen formele status onder de Omgevingswet, maar zien wij wel als een waardevolle, aanvullende stap binnen de beleidscyclus.

In de Contourennotitie identificeren we drie typen vraagstukken:

• Keuzevraagstukken: Waar liggen er schuurpunten tussen opgaven die om een keuze vragen?
  Veel van die keuzes kunnen en willen we binnen de regio oplossen. Bij sommige keuzevraagstukken
  heeft het Rijk een rol. In dit Ruimtelijk Voorstel worden de keuzevraagstukken benoemd, het daadwerkelijk maken van keuzes gebeurt vaak op een later moment, bijvoorbeeld door PS in het kader van de Omgevingsvisie Limburg (veelal mede op basis van een breed participatietraject en een planMER);
• Verkenningsvraagstukken: Waar zijn nadere verkenningen nodig zijn om meer zicht te krijgen
  op de ruimtelijke impact van opgaven of consequenties voor de omgevingskwaliteit?;
• Uitvoeringsvraagstukken: Wat is er nodig (randvoorwaarden) voor een doelgerichte, effectieve
  uitvoering van de beoogde maatregelen? Denk hierbij aan (wettelijke) instrumenten en financiële middelen.

Planning

Dit is de planning voor de tweede helft van 2023 voor het Ruimtelijk Voorstel:

• September – oktober: sondering contourennotitie ruimtelijk voorstel.
• November: vaststelling Ruimtelijk Voorstel door Gedeputeerde Staten.
• December: sondering Ruimtelijk Voorstel.
• Eind december: aanbieden Ruimtelijk Voorstel aan het Rijk.

Vragen over het Ruimtelijk Voorstel? Neem contact op via omgevingsvisie@prvlimburg.nl.

Zo’n 70 bestuurders van provincie, waterschap en Zuid-Limburgse gemeenten en enkele vertegenwoordigers van het Rijk, kwamen op 9 december samen in De Reusch in Schimmert. Een toepasselijke locatie voor het belangrijkste onderwerp op de agenda: Panorama Zuid-Limburg. Onder leiding van dagvoorzitter Simone van Trier worden de aanwezigen bijgepraat over de stand van zaken van Panorama Zuid-Limburg en uitgenodigd mee te denken.

Gedeputeerde Lia Roefs heet de aanwezigen welkom en gaat kort in op het belang van een gezamenlijk ontwikkelperspectief. Rijk en regio die samenwerken aan de grote opgaven in de regio, met als fundament de al lopende initiatieven. “Panorama Zuid-Limburg is het toekomstperspectief voor Zuid-Limburg. Ik nodig iedereen uit om er vol energie samen de schouders onder te zetten.”

Van NOVI naar NOVEX

Begin 2021 heeft Zuid-Limburg de status NOVI-gebied gekregen. In NOVI Zuid-Limburg werken de Rijksoverheid, Provincie Limburg, 16 gemeenten, de Euregio en triple-helix organisaties samen met burgers aan een gezonde en duurzame toekomst van de regio. Yvonne van der Laan (Ruimte en Leefomgeving BZK) legt uit: “Na het aantreden van minister Hugo de Jonge, is de naam NOVI gewijzigd in NOVEX. De gedachte blijft hetzelfde: Rijk en regionale partners werken samen langjarig aan de (ruimtelijke) opgaven van de regio. De ‘EX’ is te lezen als: daadkracht in de uitvoering (executie). Verder kijken dan mooie visies, maar samen de schouders zetten onder (o.a.) waterveiligheid, transitie landbouw, volkshuisvesting, het circulaire actieplan Chemelot, energietransitie, klimaatadaptatie en de Einstein Telescoop. Alles vraagt ruimte, maar die ruimte is beperkt. Panorama Zuid-Limburg brengt alle thema’s en de gevolgen daarvan in kaart.” Staatssecretaris Vivianne Heijnen is benoemd als bestuurlijk kartrekker van NOVEX Zuid-Limburg.

Panorama Zuid-Limburg, hoe zat het ook alweer?

Rik Lebouille, planoloog bij de gemeente Maastricht, en Joey Hogenboom, beleidsmedewerker Ruimtelijke Ordening bij de Provincie Limburg lichten de aanpak en stand van zaken van Panorama Zuid-Limburg uitvoerig toe. Joey Hogenboom: “Doel van Panorama Zuid-Limburg is het in kaart brengen van ruimtelijke keuzes aan de hand van toekomstperspectieven. Panorama Zuid-Limburg levert bouwstenen voor een ruimtelijke ontwikkelstrategie voor Zuid-Limburg op basis waarvan afspraken met het Rijk worden gemaakt. Het afgelopen jaar is beleid geïnventariseerd op basis waarvan zes thema’s zijn geïdentificeerd. Op basis van talloze gesprekken en sessie met experts op de diverse thema’s, gesprekken dwars door sectoren en hiërarchie heen is gezocht naar overkoepelende oplossingen en de effecten daarvan. Dit heeft geleid tot drie toekomstperspectieven: Europolis, Belevingsregio en Lokale Ketens. Deze drie perspectieven zijn op diverse plekken in Zuid-Limburg via een reizende tentoonstelling gepresenteerd. Belanghebbenden, geïnteresseerden en toevallige voorbijgangers zijn uitgenodigd hun reactie te geven. Ook is er ronde gemaakt langs diverse colleges en belangengroepen.”

Reacties

“Er blijkt geen duidelijke voorkeur voor een van toekomstscenario’s. Wel is duidelijk dat iedereen de combinatie van dynamiek en rust als zeer positief ervaart. Behoud en bescherming van groen tussen de steden, in het Heuvelland en tussen de stedelijke gebieden wordt als belangrijk gezien. Hetzelfde geldt voor het behoud van voorzieningen in dorpen en stadswijken. Experts geven aan dat alleen in Europolis de wateropgave voldoende ruimte en prioriteit krijgt. Ook is er twijfel over het verdienvermogen van de regio als niet wordt ingezet op een (Euregionale) kennisregio.

Alle reacties zijn verwerkt, aanvullende verdiepingssessies hebben nieuwe inzichten opgeleverd, er is een effectenanalyse uitgevoerd en alles is samengekomen in de synthese die vandaag wordt gepresenteerd.”

Zuid-Limburg in twee snelheden

De synthese heeft de titel ‘Zuid-Limburg in twee snelheden’ gekregen. Zuid-Limburg bestaat uit twee complementaire gebieden: het middengebied en daaromheen een stedelijke band. In het groene middengebied bevinden zich hoofddorpen met voldoende voorzieningen, worden water en natuur beschermd en komen er geen uitbreidingen buiten de bestaande bouwcontouren. Economische activiteiten zoals toerisme en landbouw dragen bij aan het landschap. De stedelijke band biedt voldoende betaalbare woningen, groei vormt een hefboom voor nieuwe, aantrekkelijke en gemengde wijken. Nieuwe ruimtevragen zoals voor de opwekking van energie worden beantwoord in de stedelijke band. Daarnaast wordt ingezet op toenemende vervlechting met de Euregio op het gebied van groen en water, energie en mobiliteit, kennis en arbeidsmarkt. Aan de hand van de zogenaamde lagenbenadering met een Ondergrond-, Netwerken- en Occupatielaag is de synthese uitgewerkt. Bij ondergrond gaat het om fysieke ondergrond, natuur en landschap, water en klimaat, netwerken zijn onder meer wegen, spoorlijnen, waterwegen en energie infrastructuur. Occupatie is het gebruik van de ruimte voor wonen, werken en recreëren. Door de lagen te combineren wordt duidelijk waar ruimtevragen schuren en waar keuzes noodzakelijk zijn. Over dit synthesemodel gaan de bestuurders in kleine groepen met elkaar in gesprek. Wat vinden ze waardevol aan de synthese? Welk onderdeel ontbreekt? Welke hobbels zijn er te nemen? In februari 2023 is Panorama Zuid-Limburg gereed en wordt het breed gedeeld.

Hoe nu verder?

“In de groepsgesprekken ging het vooral over ‘en hoe dan?’”, zegt Simone van Trier. “Er zijn ook zorgen of wensen van gemeenten, bijvoorbeeld op het gebied van wonen, wel voldoende kunnen worden meegenomen.” Pieter Díez (Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat), drukte de aanwezigen op het hart om niet op alle paarden te wedden. “Geef NOVEX een smoel door keuzes te maken. Zoek een slimme hefboom door waar mogelijk aan te sluiten bij de nationale agenda en grijp de transities aan om te werken aan de uitdagingen van de regio.”

De tentoonstelling over Panorama Zuid-Limburg is nog te zien van 10 t/m 16 januari in de HUB in Kerkrade.

Was jij in oktober ook bij de ‘Week van de Omgevingswet 2022’? Een week waarin partners kennis deelden over alle aspecten van de wet. Van het omgevingsplan tot het vergunningsproces, en van participatie tot het digitaal stelsel. Organisatoren Chantal Jeuriens van Waterschap Limburg en Marijke Besselink van de VNG blikken samen met Thijs Arts van de Provincie Limburg terug én vooruit.

Waarom hebben jullie gezamenlijk de Week van de Omgevingswet georganiseerd?

“We werken al een tijdje samen met gemeenten, Waterschap Limburg, de Veiligheidsregio en Provincie Limburg om zaken te regelen voor de komst van de Omgevingswet”, vertelt Chantal. “We hebben meerdere werkgroepen waarin we voor verschillende onderwerpen bekijken hoe we het werken met de Omgevingswet kunnen vormgeven en elkaar kunnen helpen. Nu vonden we het tijd om stil te staan bij wat onze samenwerking al heeft opgeleverd en wat de wet betekent voor de nieuwe manier van (samen)werken. De werktitel was dan ook ‘We vieren de samenwerking’. We wilden onze kennis en ervaringen breder delen, met collega’s die niet in de werkgroepen zitten, maar wel met de Omgevingswet aan de slag gaan.”

Hoe zag het programma eruit?

“Je kon digitale sessies volgen over hoe je samen met collega-overheden een omgevingsplan maakt, over het vergunningsproces en over de tijdelijke instrumenten die je kunt gebruiken bij invoering van de wet. Daarnaast waren er fysieke bijeenkomsten in Heel. Rijkswaterstaat en Waterschap gingen samen met enkele gemeenten in gesprek over de omgevingsvergunningen voor wateractiviteiten. De gemeente Leudal deelde hoe zij omgaan met participatie. We hebben geoefend aan een omgevingstafel: Hoe kijk je samen naar een initiatief? Ook gaven we een toelichting op het digitaal stelsel: ‘DSO voor Dummies’. Verder hadden we een bestuurdersdag georganiseerd, maar op die datum waren ook andere activiteiten voor bestuurders in Limburg gepland. Bovendien werd vlak ervoor de Omgevingswet weer uitgesteld. Dat speelde ons parten. Je merkt dat de urgentie lager wordt.”

“De week werd afgesloten met een online paneldiscussie met de gemeentesecretaris van Beesel, een bestuurder van Waterschap Limburg, een clustermanager van Provincie Limburg en mijzelf”, vervolgt Marijke. “Daarin blikten we terug op wat we in die week hadden gedaan en wat we in de afgelopen jaren in de werkgroepen al hebben gerealiseerd. Waar staan we? Hoe ver zijn we? En wat doet het uitstel?”

Goede vraag: Wat betekent het uitstel van de Omgevingswet voor ambtenaren?

“Het is de vraag of je het elastiek weer zo gespannen krijgt als het was”, zegt Thijs. “Het gevoel van urgentie zakt weg. Dat is lastig. Aan de andere kant is er nu een half jaar extra om alle collega’s er nog beter bij te betrekken. Er is een grote groep mensen die nog geen tijd heeft gehad om zich voor te bereiden. Dat is een van de grootste opgaven: zorgen dat de hele organisatie meegaat en ermee gaat werken. Collega’s hebben nu extra tijd gekregen om een opleiding te volgen en om te oefenen. En ja, de ‘andere manier van werken onder de Omgevingswet’, dat ‘opgavegericht werken’: tja, dat was al een aandachtspunt bij de start van Expeditie Ruimte. Wat ons betreft een reden te meer om de Omgevingswet in werking te laten treden. De praktijk zal daarin een belangrijke leermeester gaan worden. Met alle technische vraagpunten die er zeker nog zijn.”

“Dan moeten ze wel de zekerheid krijgen over wat er gaat komen”, vult Marijke aan. “Daarom hebben we vanuit de VNG tegen de minister gezegd: ‘Kom met een datum’. Je kunt gemeenten niet aan het lijntje blijven houden. Gemeenten kunnen hun geld maar één keer uitgeven. Als ze nu moeten kiezen, terwijl ze niet weten of die wet over een half jaar wel ingaat, dan is het begrijpelijk dat ze kiezen voor andere prioriteiten. Zou die wet ingaan, dan wordt die erg belangrijk. Gelukkig hoor ik vanuit de Limburgse gemeenten het geluid: ‘We hoeven niet te wachten tot de Omgevingswet in werking treedt, we kunnen vandaag al beginnen met de nieuwe manier van samenwerken en participatie’.”

Is de Week van de Omgevingswet terug te kijken?

“Ja, alle online sessies en presentaties zijn opgenomen en te bekijken in de besloten Teams-omgeving voor Limburg. Heb je nog geen toegang, stuur mij dan een mail via marijke.besselink@vng.nl. Ook vind je daar de checklist die we hebben gemaakt: ‘Wie moet je uitnodigen aan de omgevingstafel?’”

Hoe willen jullie nu verder?

“We merkten dat er meer behoefte is aan uitleg over het digitaal stelsel, dus we gaan webinars opnemen over het DSO, op verschillende niveaus, specifieker voor  verschillende doelgroepen”, zegt Chantal. “Die sturen we naar de gemeenten en delen we in Teams. En zodra de datum van inwerkingtreding bekend is, houden we een nieuwe gezamenlijke dag voor bestuurders, om het programma van de Week van de Omgevingswet nogmaals te doen. De deelnemers gaven aan dat het een waardevolle week was.”

“Het is belangrijk dat we elkaar blijven vasthouden en verder gaan met wat we hebben opgebouwd. Dit was ook een mooie conclusie van de paneldiscussie op de vrijdag. Dat we ervaringen en mooie voorbeelden met elkaar blijven delen en vaker realistische casussen doen. Daarom zouden we het fijn vinden als de gemeenten vaker hun ervaringen delen. Je kunt wel naar een cursus gaan over de omgevingstafel, maar het gaat uiteindelijk om hoe we het hier in Limburg hebben afgesproken. We moeten nu oppakken en doorpakken. Elkaar veel vaker zien en opzoeken. Het is belangrijk dat we elkaar leren kennen, dat verlaagt de drempel om elkaar op te zoeken. Een Teams-omgeving is fijn, maar je wint veel als je elkaar iedere maand of om de zoveel weken fysiek ziet en daar een interessante agenda voor maakt.”

Meedoen of meer weten?

Word dan lid van de besloten Teams-omgeving voor Limburg; aanmelden kan bij marijke.besselink@vng.nl.

Hoe ontwikkel je met zes grote partijen gezamenlijk een gebiedsvisie voor de omgeving van Chemelot, en hoe doe je dat samen met inwoners en andere belanghebbenden? Hoe ziet dat proces eruit en in welke vorm giet je de participatie? De vertegenwoordigers van drie van deze partijen vertellen hier meer over: Eve Philips namens DSM, Cas Denissen van de gemeente Sittard-Geleen en Maarten Wilbers van de Provincie Limburg.

De andere drie grote partijen zijn de gemeente Stein, Brightlands Chemelot Campus en Chemelot zelf. Alle zes organisaties waren vertegenwoordigd in het ontwerpteam, waarin een kernteam het proces begeleidde. Maarten: “Ik vormde samen met Eve, Cas en Lian Fuchs van de gemeente Stein het kernteam dat het proces begeleidde en de uitkomsten noteerde in een rapport.”

Wat was de aanleiding voor deze strategische gebiedsvisie?

“In het gebied zijn verschillende grote ontwikkelingen, waarvan de circulaire transitie van Chemelot en de versterking van het leefklimaat de belangrijkste zijn”, antwoordt Cas. “Ook hebben verschillende partijen heel andere ideeën over de inrichting van het gebied. Daardoor ontbrak de samenhang in de ontwikkelingen in het gebied. Er was een noodzaak om met elkaar keuzes te maken om verder te komen.”

“We hebben de ambities die al lange tijd leven in de omgeving samengebracht in de strategische gebiedsvisie”, vertelt Eve. “Daarin geven we gezamenlijk antwoord op vragen als:

– Hoe zorgen we er samen voor dat we ook in de toekomst in de omgeving van Chemelot op een veilige, gezonde én duurzame manier kunnen wonen, werken, recreëren, ondernemen en innoveren?
– Hoe gaan we om met de beschikbare ruimte?
– En hoe houden we de economie vitaal terwijl we rekening houden met mens en milieu?”

Hoe is het proces om te komen tot deze gebiedsvisie verlopen?

“Het is een uniek proces geweest”, laat Maarten weten. “Niet alleen vanwege de zes opdrachtgevers met soms uiteenlopende belangen, maar ook omdat we vanaf het begin hebben gewerkt in een open dialoog met omwonenden en andere stakeholders. We hebben de visie in anderhalf jaar samen ontwikkeld met inwoners uit beide gemeenten, belangengroepen, Waterschap Limburg en de gemeente Beek. Ook vonden wij dat het goed zou zijn als de omgeving vertegenwoordigd was in het ontwerpteam, dus we hebben twee inwoners bereid gevonden om mee te werken. Dit was de eerste keer dat ik meemaakte dat inwoners participeren in het ontwerpteam zelf.”

“Het proces bestond uit een aantal stappen: analyse, verkenning, integratie en besluitvorming. Eerst hebben we de ambities geïnventariseerd. We hebben gekeken naar de verschillende bouwstenen van de fysieke leefomgeving: leefbaarheid en leefomgeving, landschap en natuur, cultuurhistorie en identiteit, economie, mobiliteit en logistiek, en duurzaamheid en energie. Wat zijn de ambities op dat vlak? Daarna zijn we gaan kijken hoe we in de beperkte ruimte ambities kunnen combineren en meerwaarde kunnen creëren. Een voorwaarde was dat een ambitie meerwaarde heeft voor andere partijen, en niet ten koste gaat van anderen. Zo hebben we steeds de ambities tegen elkaar afgewogen en gezocht naar een goede balans tussen verschillende belangen. Dit hebben we vertaald in mogelijke ruimtelijke toekomstbeelden voor 2040: Hoe kan de omgeving van Chemelot er dan uitzien en welke keuzes zijn daarbij gemaakt? Ook hebben we daarbij de opgaven en acties beschreven. Het is mooi om een visie te maken, maar het is beter om met elkaar aan de slag te gaan om die ambities te realiseren.”

“Nu zitten we in de laatste stap: besluitvorming. De gebiedsvisie is begin november geaccordeerd door het college van Gedeputeerde Staten en door de colleges van B&W van de gemeenten Sittard-Geleen en Stein en aangeboden aan de raden. Naar verwachting nemen de gemeenteraden op 16 december 2021 een besluit.”

Hoe hebben jullie de participatie verder vormgegeven?

Eve: “We hebben drie dialoogsessies gehouden met brede vertegenwoordigers van belangen. Naast de partijen die Maarten al noemde, waren dat de agrariërs die actief zijn in het gebied, onder andere LLTB, IVN, Natuurmonumenten, Natuur en Milieufederatie Limburg, het Graetheide comité, L’Ortye, ZOwonen en Parkmanagement Westelijke Mijnstreek. Verder kon iedereen opmerkingen achterlaten via de projectwebsite. In de eerste dialoogsessie hebben we feedback gevraagd op de inventarisatie van ambities. Tijdens de tweede sessie kwamen de concepten van de toekomstbeelden aan bod. En in de derde sessie hebben we de uitgewerkte toekomstbeelden besproken. Verder waren er themasessies met de gemeenteraden.”

“Bij de derde dialoogsessie waren ook mensen van woningcoöperaties, omliggende bedrijventerreinen en ondernemers uit het centrum van Geleen aanwezig”, vult Cas aan.

“We hebben dankbaar gebruikgemaakt van parallel lopende processen. Tegelijk met de gebiedsvisie werd onder andere gewerkt aan de Mobiliteitsverkenning Westelijke Mijnstreek, de RES Zuid-Limburg en de Veiligheidsvisie Chemelot. Ook vanuit daar is input geleverd. Alle opbrengst van deze dialogen heeft geleid tot de gebiedsvisie die er nu ligt en hopelijk heel compleet is als het gaat om de fysieke leefomgeving.”

Wat was een van de leerpunten?

“Van tevoren hadden we bij de dialoogsessie het beeld van volle zalen, met tekeningen op tafels en mensen die aan de slag gaan”, vertelt Maarten. “Toen kwam corona en moesten we de dialoog en alle overleggen digitaal doen. Dat was even zoeken: Hoe doe je dat goed? Hoe geef je iedereen de ruimte? Hoe begeleid je een digitale sessie goed en welke middelen gebruik je daarbij? Na de eerste sessie leerden we bijvoorbeeld dat het goed is om onafhankelijke gespreksleiders in te zetten en de groep op te delen.”

Welke tips hebben jullie voor andere mensen die een vergelijkbaar participatietraject willen starten?

Cas: “Zet zo vroeg mogelijk alle partijen aan tafel en voer een echt gesprek met elkaar. De dialoog is belangrijk. Betrek niet alleen overheden en bedrijven, maar alle mensen die een belang hebben bij dat gebied. Bij alle partijen moet een gevoel van eigenaarschap ontstaan en het gevoel dat het een gezamenlijk toekomstbeeld is. Anders ontstaat er geen gelijkwaardigheid en kun je geen volgende stappen gaan zetten.”

Eve: “Plan voldoende tijd in om de belangen van verschillende partijen af te pellen. Mensen moeten zich eerst veilig en vertrouwd voelen voordat ze zeggen waarom ze iets vinden. Verwachtingsmanagement is ook belangrijk. Denk eerst na wat je wil van andere partijen en hoe je dat ophaalt. En maak duidelijk welke rol zij hebben.”

Maarten: “Dit was een heel complexe opgave en corona was de handicap. De volgende keer zou ik vooraf nog beter stilstaan bij hoe we de participatie willen vormgeven. Hoe betrek je de omgeving zo veel mogelijk? Wat zijn de mogelijkheden? En ik zou nog uitdrukkelijker overleggen met de mensen zelf over hoe zij het willen doen. Dan kom je wellicht tot nog betere en andere vormen van participatie.”

Meer informatie

Wil je meer weten over het proces van deze Strategische Gebiedsvisie Omgeving Chemelot? Ga dan naar de pagina Proces op de projectwebsite:
www.limburg.nl/onderwerpen/economie/chemelot/strategische/

Weten hoe de omgeving van Chemelot er in 2040 mogelijk uitziet? Ga dan naar de projectpagina:
www.limburg.nl/onderwerpen/economie/chemelot/integratie/

Verschillende opgaven en transities in Zuid-Limburg hebben grote invloed op het ruimtegebruik, zijn vaak vervlochten met elkaar of concurreren om ruimte. Er is daarom een sterke behoefte om deze alle voor Zuid-Limburg relevante ontwikkelingen en opgaven te vertalen in ruimtelijke claims en in een samenhangend en consistent toekomstbeeld te combineren.

Door een ontwerpend onderzoek, dat we Panorama Zuid-Limburg (Panorama ZL) noemen, wordt vanuit de specifieke kwaliteiten van Zuid-Limburg gezocht naar kansrijke combinaties van functies en thema’s. Zo proberen we te komen tot een aantal prikkelende toekomstbeelden voor een aantrekkelijk woon- en leefklimaat in een (grensoverschrijdende) regio. Panorama ZL laat in deze toekomstbeelden zien waar keuzes gemaakt moeten worden en vormt de basis voor een later op te stellen gezamenlijke ruimtelijke ontwikkelstrategie.

Panorama ZL voorziet in meerdere behoeftes:

1) Het concretiseert de Rijksinzet vanuit de NOVI voor Zuid-Limburg door deze uit te werken en te versnellen volgens de prioriteiten en afwegingsprincipes uit de NOVI.

2) Panorama ZL is een wezenlijke (en spannende) sleutel in de NOVI-aanpak. In de Startagenda NOVI-gebied Zuid-Limburg 2022 (BKO Zuid-Limburg heeft in december 2021 ingestemd met deze Startagenda) wordt Panorama Zuid-Limburg genoemd als een van de drie onderdelen waar vanuit het NOVI-gebied Zuid-Limburg op wordt gefocust. De Startagenda is hier te vinden.

3) Het vertaalt de doelstellingen in de POVI gebiedsgericht tot toekomstscenario’s met keuzemogelijkheden, waarmee tevens invulling wordt gegeven aan toezegging 8980 aan PS bij vaststelling van de POVI op 1/10/2021.

Het eindproduct van Panorama ZL bestaat uit twee onderdelen:

1. Een tussentijds discussiestuk met drie samenhangende toekomstscenario’s voor Zuid-Limburg waarin de breedte van de keuzemogelijkheden wordt gepresenteerd.

2. Een einddocument dat de aanzet vormt voor een gezamenlijke ruimtelijke ontwikkelstrategie.

Deze eindproducten maken de belangrijkste keuzes scherp en vormen zo een goede basis voor een gezamenlijke ruimtelijke ontwikkelstrategie, die in een vervolg op Panorama ZL zal worden opgesteld.

Aanpak en organisatie

Panorama ZL wordt opgesteld in het jaar 2022. In 7 stappen via analyses werken we naar scenario’s als basis voor debat:

1) Plan van aanpak: concretisering Plan van Aanpak

2) Inventarisatie: inventariseren geldende beleidskaders, wet- en regelgeving

3) Onderzoek: onderzoeken ruimteclaims, koppelkansen en (on)mogelijkheden van verschillende thema’s op kaart door middel van werksessies

4) Analyse: ontwerpbureau analyseert opgehaalde informatie, kijkt naar eventuele dilemma’s, conflicten en combinaties en verwerkt dit in kaartmateriaal.

5) Ontwerp: ontwerpbureau voert ontwerpend onderzoek uit om te komen tot drie  toekomstscenario’s

6) Reflectie & discussie: toekomstscenario’s vormen de basis voor een publiek debat

7) Synthese: op basis van het debat worden de toekomstscenario’s uitgewerkt in een synthese waarin de sterke punten van alle scenario’s worden meegenomen

Panorama ZL komt tot stand in een samenwerking tussen Rijk en regio (gemeenten en provincie). Het ontwerpend onderzoek wordt uitgevoerd samen met ontwerpbureau PosadMaxwan.

Participatie en inbreng in het proces van Panorama Zuid-Limburg

Panorama ZL komt tot stand middels een participatief proces in samenwerking met diverse belanghebbenden. Een belangrijke stap in het proces is daarmee ook de discussie over de toekomstscenario’s (zie stap 6). In deze stap wordt uitdrukkelijk het gesprek met de omgeving gevoerd. Ook bestuurlijke betrokkenheid is in deze stap van belang. De uitkomsten van deze stap, worden ook meegegeven voor het vervolg in de vorm van de ruimtelijke ontwikkelstrategie. Tijdens stap 6 zullen laagdrempelige bijeenkomsten plaatsvinden waarbij de toekomstscenario’s onderdeel vormen van de discussie. We zullen je onder meer via Expeditie Ruimte op de hoogte houden over de voortgang van Panorama Zuid-Limburg inclusief de nadere informatie over stap 6.

In NOVI Zuid-Limburg werken de Rijksoverheid, Provincie Limburg, 16 gemeenten, de euregio, triple-helix organisaties én de burger samen aan de grote regionale opgaven. NOVI Zuid-Limburg biedt de beste kansen om samen te komen tot duurzame oplossingen.

Gelukkig beginnen we niet bij nul. Er gebeurt al heel veel goeds; de (eu)regio staat bol van de initiatieven, plannen en projecten. In NOVI Zuid-Limburg draait het om het verbinden van die initiatieven, het vormen van allianties en samen versnellen. Via de nieuwsbrief word je bijgepraat over een aantal bestaande initiatieven die perfect aansluiten bij het NOVI-gedachtengoed en die de kracht van Zuid-Limburg én de euregio versterken.

Kijk hier voor de tweede nieuwsbrief alweer. Wil je je inschrijven? Dat kan via deze pagina door te kiezen voor Nieuwsbrief NOVI Zuid-Limburg.

Na een uitgebreid participatief proces is de Omgevingsvisie 15 december 2020 vastgesteld door Gedeputeerde Staten. Vervolgens hebben Provinciale Staten op 1 oktober 2021 de Omgevingsvisie vastgesteld. De Omgevingsvisie Limburg treedt op 25 oktober 2021 in werking.

De Omgevingsvisie Limburg 2021 is te raadplegen via de link onder aan deze pagina en via ruimtelijkeplannen.nl.  Via www.polviewer.nl is de Omgevingsvisie ook te raadplegen aan de hand van indicatieve kaartbeelden. De Omgevingsvisie de bijbehorende stukken liggen daarnaast van 25 oktober t/m 6 december 2021 voor een ieder ter inzage in: het Provinciehuis (Gouvernement), Limburglaan 10, te Maastricht, op werkdagen van 7.30-18.30 uur. U kunt zich hiervoor melden bij de receptie en aangeven dat u de Omgevingsvisie Limburg wilt inzien. Ook liggen de stukken ter inzage in alle gemeentehuizen in de provincie. Tegen de vastgestelde Omgevingsvisie is geen bezwaar en geen beroep mogelijk.

Wat is de omgevingsvisie?

De Omgevingsvisie is een strategische en lange termijn (2030-2050) visie op de fysieke leefomgeving en beschrijft onderwerpen zoals wonen, infrastructuur, milieu, water, natuur, landschap, bodem, ruimtelijke economie, luchtkwaliteit en cultureel erfgoed. Daarnaast worden ook de aspecten gezondheid, veiligheid en een gezonde leefomgeving in de Omgevingsvisie meegenomen. In de Omgevingsverordening legt de Provincie regels vast voor onder meer natuur, milieu, (grond-)water, ontgronding, wegen, ruimte (verstedelijking, woon- en werklocaties, agrarische bedrijven).

Milieueffectrapportage

De Omgevingsvisie stelt op strategisch niveau de kaders voor het provinciaal handelen bij toekomstige ontwikkelingen en activiteiten. De Omgevingsvisie bevat daarmee belangrijke keuzes ten aanzien van het te voeren beleid en vormt de basis voor verdere uitwerkingen en plannen en programma’s. Om bij deze keuzes het milieubelang / belang van de leefomgeving volwaardig mee te laten wegen is ten behoeve van het opstellen van de Omgevingsvisie een milieueffectrapportage (m.e.r.) uitgevoerd en een plan-Milieueffectrapport (MER) opgesteld. Interactie heeft plaatsgevonden tussen het m.e.r. en de zich ontwikkelende inhoud van de ontwerp-Omgevingsvisie. Dit is wettelijk verplicht. De rol van de m.e.r. is gericht op:

– het agenderen van opgaven aan de hand van de foto’s (portret) van de leefomgeving;

– het beoordelen van (spanningen tussen) het voorgenomen beleid in de ontwerp-Omgevingsvisie;

– het beoordelen op doelbereik;

– het in beeld brengen van mogelijke positieve en negatieve effecten (kansen en risico’s voor het milieu / leefomgeving) voor de beleidskeuzes in de ontwerp-Omgevingsvisie.

De resultaten hiervan zijn vastgelegd in een milieueffectrapport; het zogenaamde plan-MER.

Via deze link zijn de Omgevingsvisie met bijbehorende stukken te vinden. 

Per 1 juli 2022 treedt naar verwachting de Omgevingswet in werking. Hoewel de Provincie Limburg al in lijn met de Omgevingswet werkt door “omgevingsvraagstukken in hun samenhang te bezien”, was er toch behoefte aan meer inzicht in wat de Omgevingswet voor haar rol en werkprocessen betekent. De werkprocessen gaan immers behoorlijk op de schop. Dat komt bijvoorbeeld door het wijzigen van het bevoegd gezag, zoals bij onder andere de bodemtaken, maar ook door een kortere doorlooptijd voor een aanvraag omgevingsvergunning.

Aan de hand van een overzicht worden de regels uit het nieuwe stelsel van de Omgevingswet geordend. Hierbij wordt ook de huidige juridische grondslag benoemd. Hierdoor ontstaat een soort “was-wordt” overzicht. Veel mensen moeten hun weg nog gaan vinden in de Omgevingswet. Een overzicht per thema met alle relevante regels uit de wet, AMvB’s en regeling helpt daarbij. Je kunt het zien als een spoorboekje. Een boekje dat je helpt om per thema je weg te vinden in die honderden artikelen.

In bijgevoegde PDF’s is het advies te lezen. Een spoorboekje waar de Provincie mee aan de slag kan en het thema Gezondheid is verder uitgewerkt als voorbeeldcasus. Het Overzicht verandering taakveld Provincie Limburg is op aanvraag te verkrijgen. Voor meer informatie over het rapport kijk hier.

Baek to the Future. Dat is de passende naam van het platform waarop inwoners van Beek in februari 2021 konden meepraten over de toekomstvisie van de gemeente. In digitale 360-graden-ruimtes gaven zij hun mening via stellingen en lieten ze ideeën achter op het prikbord. Ook gingen ze op drie avonden digitaal in gesprek met bestuurders. Deze aanpak van participatie was een succes en smaakt naar meer, zowel voor de inwoners als de gemeente.

“Meer dan duizend inwoners, ondernemers en andere geïnteresseerden bezochten ons platform Baek to the Future”, vertelt directiesecretaris Paul de Jonge. “Ze konden binnen de drie belangrijkste beleidsthema’s meepraten over de toekomst van Beek: wonen en werken, samenleven en duurzaamheid. Daarna gingen zo’n 70 tot 80 mensen via Zoom in gesprek met de burgemeester, wethouders en elkaar.”

Waarom wilden jullie inwoners betrekken bij de toekomst van Beek?

“We zijn onze strategische toekomstvisie uit 2010 aan het herijken tot een toekomstvisie voor 2030”, vertelt burgemeester Christine van Basten-Boddin. “We willen ervoor zorgen dat mensen ook dan nog prettig wonen, werken en recreëren in Beek. Daarom vinden we het belangrijk om de mening van inwoners en andere stakeholders te horen. Hoe ziet Beek er in 2030 uit? Wat is dan veranderd? En wat zijn de onderwerpen waarover we het nu al met elkaar moeten hebben?”

Waarom kozen jullie voor deze aanpak?

“Een visie is zo breed, daar kun je alles mee ondervangen. Wij wilden een methode die alle stakeholders erbij betrekt én ervoor zorgt dat we met de opgehaalde input scherpe keuzes kunnen maken. Als je de ruimte en samenleving wilt indelen, is dat belangrijk. In 2019 begonnen we met de voorbereidingen voor fysieke bijeenkomsten. De komst van corona was een koude douche. Alle mooie plannen vielen in het water. Toen na het zomerreces van 2020 onduidelijk bleef hoe de pandemie zich zou ontwikkelen, kozen we voor de zekerheid voor volledig digitale bijeenkomsten.”

“In het platform hebben we geprobeerd om het fysieke gevoel te creëren, met 360-graden-ruimtes waar je kunt verblijven en informatie kunt ophalen. Met filmpjes, prikborden en speciaal ingerichte plekjes voor de jongste jeugd. Om ook fysiek aanwezig te zijn en de minder digitaalvaardige burgers te bereiken, hebben we gecommuniceerd via een lokale krant en een folder die huis-aan-huis is bezorgd.”

Hoe beviel het platform Baek to the Future?

“Meer dan duizend unieke bezoekers bezochten het platform. Met nog geen 16.000 inwoners was het een enorme hit. En de gemiddelde verblijfsduur was 6 minuten. Dat zijn goede scores waar ik als burgemeester blij van word. Ze laten zien dat burgers betrokken zijn. Dit platform is ook ontworpen met het oog op de toekomst. Zo kunnen we het straks opnieuw inrichten en gebruiken voor de omgevingsvisie.”

Hoe reageerden de inwoners op de online sessies met bestuurders?

Christine: “We hebben veel positieve feedback gehad. Mensen waardeerden het om met elkaar in gesprek te gaan. Ik denk dat mensen die normaal niet naar een fysieke avond komen, makkelijker aanhaken bij een online sessie van een uur. En ik heb de indruk dat mensen vrijer spreken dankzij de veiligheid van het scherm.”

“Ze hebben ons opgeroepen om dit vaker te doen”, vertelt Paul. “Dit was de eerste keer, dus het moet ook groeien. Als we dit één tot twee keer per jaar gaan doen, raken mensen eraan gewend. Uiteraard houden we zo gauw dat kan ook weer fysieke bijeenkomsten. De deelnemers gaven aan dat ze voorstander zijn van een hybride vorm: soms fysiek en soms digitaal.”

Welke tips hebben jullie voor andere gemeenten die een vergelijkbaar participatietraject willen starten?

“Besteed aandacht aan de vormgeving. Ik denk dat de gekozen vorm van Baek to the Future, met de 360-graden-ruimtes, mensen enthousiast maakte”, antwoordt Paul. “Een tip voor online sessies: Van tevoren vroegen we ons af of inwoners de Zoomsessies wel leuk zouden vinden. We hebben het gewoon geprobeerd en het werd een succes. Dus ik zou zeggen: Gewoon doen. Burgers vinden het prettig om een korte lijn te hebben met de gemeente.”

“En heb er vooral plezier in”, vult Christine aan. “Organiseer het op een leuke manier, dan krijg je waar voor je geld. Wees niet bang dat het saai is of dat je je eigen verhaal niet voor de bühne krijgt, maar sta open voor de burger. Gun jezelf flexibiliteit om bij te sturen en neem de tijd, zodat je niets forceert. Neem ook de tijd om digitale bijeenkomsten goed voor te bereiden. Onze ambtenaren die de sessie begeleidden zijn bijvoorbeeld vooraf getraind. Wat kan er gebeuren tijdens een Zoomsessie? Hoe grijp je in?”

“Voor de interactie tijdens de sessies hebben we de online tool Mentimeter ingezet”, laat Paul weten. “Daardoor bleven mensen actief, maar het kostte relatief veel tijd. Bij speelse elementen is het goed om je vooraf af te vragen of ze meerwaarde hebben.”

Meer weten? Het platform Baek to the Future is nog te bezoeken via www.toekomstvisiebeek.nl.

De gemeente Sittard-Geleen maakte in 2016 haar eerste gemeentelijke omgevingsvisie (GOVI). Nu zijn ze deze GOVI aan het actualiseren. Wat zijn leerpunten uit 2016? En wat doen ze nu anders? Strategisch beleidsadviseur Marion Nieuwenhuijzen (ruimtelijke ontwikkeling) en wethouder Andries Houtakkers (omgevingsbeleid, ruimtelijke ordening en inrichting) blikken terug en vooruit.

Waarom begonnen jullie al in 2016 aan de eerste omgevingsvisie?

“Toen begon de Omgevingswet op te komen, met de intentie ‘ruimte waar het kan, sturen waar het moet’. Die intentie sprak ons aan”, antwoordt Marion Nieuwenhuijzen. “Dit was een mooie richting om te gaan kijken welke ontwikkelingen we wilden faciliteren en welke doelen we wilden bereiken. Daarom gingen we voor een gemeentelijke omgevingsvisie in plaats van een structuurvisie. Het was ook een goed moment om te starten. We hadden net het nieuwe Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL) en waren met de regio bezig om op een andere manier te gaan denken. Meer integraal en met mensen samen. Kijken wanneer je als overheid je sturende rol pakt en waar je ruimte kunt geven.”

Hoe zag dat proces eruit?

“We hebben een kort en krachtig proces doorlopen, waarbij we de raad, ondernemers, inwoners en andere partners hebben betrokken”, vervolgt Marion. “Voordat we startten, hielden we wijkgesprekken met burgers. Andere partijen, zoals Chemelot en de centra en bedrijventerreinen, spreken we doorlopend, dus met hen zaten we al aan tafel. Dat was het startpunt. Daarna voerden we gesprekken met het college. We lieten schetsen zien: Als we alle informatie bundelen, welk beeld ontstaat dan door de oogharen? Welke ontwikkelingen willen we en hoe kunnen die het beste gebeuren? Zo stuurden we steeds meer in de gewenste richting. Het boekwerk hebben we pas laat geschreven, wat toen een nieuwe werkwijze was. Het college was gewend om stukken te krijgen om te accorderen. Dat was het begin van een andere aanpak met meer betrokkenheid tijdens het proces.”

Wethouder Andries Houtakkers had in 2016 de rol van raadslid. “Wat ik destijds ervaarde, merken we nu ook: Raadsleden worstelen met de omgevingsvisie. Wat kunnen we ermee, wat is de status? Voor velen was het een momentopname. De kunst is om de nieuwe GOVI een dragend verhaal te maken.”

Wat zijn leerpunten uit 2016? En wat doen jullie nu anders?

“Wat Andries benoemt, is een van onze leerpunten”, vertelt Marion. “De raad droeg de visie wel, maar het was lastig om die te blijven interpreteren. Hoe zorg je dat het blijft leven en echt wordt gebruikt? Daarom zorgen we nu voor een beter vervolgtraject, door de omgevingsvisie te vertalen naar omgevingsprogramma’s en een omgevingsplan. Een ander leerpunt is dat het belangrijk is om uit te leggen waarom we bepaalde besluiten nemen.”

“De afgelopen jaren zijn we gegroeid door steeds te oefenen met instrumenten uit de Omgevingswet. Ook hebben we geleerd van het proces rondom onze Toekomstvisie 2030, die we samen met onze partners hebben opgesteld. We zijn op de goede weg qua houding en werkwijze.”

“We gaan de toekomstvisie en de aanpak van het NOVI-gebied Zuid-Limburg verankeren in onze gemeentelijke omgevingsvisie. Ook willen we parallel aan dit traject een verbrede PlanMER/MKBA maken, een maatschappelijke kosten-batenanalyse. Hiermee kunnen we zien wat een bepaalde keuze ons als maatschappij oplevert. We willen steeds een stukje beleid uitwerken en kijken welk scenario betere effecten heeft, om daarna een afweging te kunnen maken.”

“De raad is al vroeg meegenomen in de Toekomstvisie 2030 en ook in de aanpak van het NOVI-gebied Zuid-Limburg”, vult Andries aan. “Door deze 2 stukken op een goede manier te laten landen in de omgevingsvisie, heeft de raad een handboek voor de toekomst waar wij als college op kunnen steunen.”

In navolging van Maastricht en Venlo is met de gemeenten Sittard-Geleen, Roerdalen, Maasgouw en Echt-Susteren een pilot uitgevoerd om medewerkers uit het ruimtelijk en sociaal domein en gebiedspartners, zoals waterschap, drinkwatermaatschappij, landbouworganisatie en GGD, het 3D-denken eigen te laten maken.

Provincie Limburg had als opdrachtgever het doel om gemeenten de winst van een samenhangende aanpak van boven- en ondergrond in hun praktijk te laten ervaren. H2Ruimte trad op als organisator en facilitator van het proces met bijbehorende werksessies. Ook was H2Ruimte de opsteller van de documenten die de pilots hebben opgeleverd. De centrale vraag in de pilots is telkens geweest: Hoe kan de ondergrond helpen bij maatschappelijke opgaven.

3D-ordeningsaanpak

De integrale aanpak, die de Omgevingswet nastreeft en stimuleert, vraagt om een zogenoemde “3D-ordeningsaanpak”. Dit is een aanpak van planvorming en projectontwikkeling waarbij boven- en ondergrond van start tot finish op elkaar betrokken zijn. De meeste opgaven voor de leefomgeving spelen vooral in de bovengrond; in toenemende mate kan de ondergrond bijdragen aan het ontwikkelen van maatschappelijke opgaven (denk bijvoorbeeld aan de energietransitie). Om zorgvuldig en duurzaam met het gebruik van de ondergrond om te gaan is het van belang om een evenwicht te zoeken tussen benutten van kansen en beschermen van de kwaliteit van de ondergrond. Dit vraagt om een samenhangende aanpak van de ondergrond én van onder- en bovengrond vanaf de start van het planproces of project tot en met de fase van gebruik en beheer.

Pilots en inspiratiedocumenten

De deelnemers aan de pilots kwamen uit alle disciplines die betrokken zijn bij de opstelling van een omgevingsvisie of -plan. Denk aan mensen werkzaam op het gebied van erfgoed; verkeer en vervoer; kabels en leidingen; civiele techniek; groenbeheer; planologie; recreatie en sport; ecologie; waterbeheer; volkshuisvesting; gezondheid; stedenbouw; landschapsontwerp en economie. Ook mensen werkzaam in uitvoering en beheer namen deel. Naast de waarde van het interactieve proces hebben de pilots dus ook fraaie documenten voor de gemeenten opgeleverd. Deze kunnen als naslagwerk en instrumentenkoffer worden gehanteerd bij het nemen van beslissingen, die van invloed zijn op de bescherming en het gebruik van de ondergrond. Behandel de ondergrond zoals de bovengrond is een veel gehoord adagium bij de noodzaak om tot meer geïntegreerde afwegingen te komen.

Via onderstaande links kan kennisgenomen worden van de verschillende inspiratiedocumenten:

Venlo, Maastricht, Roerdalen, Echt-Susteren, Maasgouw. Sittard-Geleen kan via onderstaande button gelezen worden.

Bij plannenmakerij is er vaak méér aandacht voor wat er bovengronds gebeurt, dan voor de ondergrond. Toch kunnen ingrepen in de ondergrond onherstelbare gevolgen hebben. Bovendien wordt het steeds drukker onder de grond. Tel daar de komst van de Omgevingswet bij op, en je snapt dat er alle aanleiding is om extra aandacht te hebben voor de ondergrond. Net als eerder in Maastricht, deed de Provincie Limburg daarom in Venlo de pilot Ondergrond in Beeld. Het inspiratiedocument ‘Grond voor Inspiratie’ is het mooie resultaat.

“De ondergrond biedt kansen, ruimte voor oplossingen. We kunnen hem benutten in dienst van de energietransitie of de klimaatadaptatie. Tegelijkertijd is het belangrijk om de natuurlijke kwaliteiten van de ondergrond te beschermen. Denk bijvoorbeeld aan ons grondwater. Het is dus essentieel om bij alles wat je doet de balans te zoeken tussen benutten en beschermen. Daar gaat het in de pilot Ondergrond in Beeld om”, vertelt projectleider en coördinator Bodem en Ondergrond bij de Provincie Limburg Frank Lonnee.  Zijn collega Ingrid Dupuits, beleidsmedewerker Bodem en Ondergrond begeleidde samen met Frank de pilot in Venlo.

Ondergrond én bovengrond zijn één geheel

Ingrid: “Alle overheden spelen een rol als het gaat over de ondergrond. Ze werken in elkaars verlengde. De Nationale Omgevingsvisie, de provinciale en de gemeentelijke zijn complementair. Bert Senden, projectmanager implementatie Omgevingswet bij de gemeente Venlo, zag de pilot daarom als één van de bouwstenen voor de Omgevingsvisie van de gemeente Venlo. Hij nodigde samen met Micha Brouns, beleidsadviseur bodem bij de gemeente Venlo, alle mogelijke disciplines uit om deel te nemen aan de bijeenkomsten. Mensen van Ruimtelijke Ordening, archeologen, maar ook medewerkers die binnen het Sociaal Domein werken.” Frank: “Het was heel mooi om te zien wat er gebeurt als zo’n gevarieerd gezelschap samen aan het werk gaat. Als een van de eerste opdrachten werd er gekeken naar de ondergrondkwaliteiten van Venlo. Iedereen kon aangeven welke van de 24 kwaliteiten een rol speelde bij zijn werk. Archeologische waarden, bijvoorbeeld, of wortelruimte voor bomen, geothermie, drinkwatervoorraad, landschappelijke en ecologische diversiteit. Die variatie aan kwaliteiten maakte meteen duidelijk dat je de verbinding moet zoeken als je plannen gaat maken. Het was voor velen een eye opener, die tot veel enthousiasme leidde.” Ingrid: “Je ontdekt dat de ondergrond een samenhangend systeem is. En dat je de ondergrond én de bovengrond als één geheel moet zien.”

De kracht zit in de eenvoud

Frank en Ingrid hadden tijdens het hele proces alleen een faciliterende rol. Frank: “De mensen van de gemeente zijn vanuit de maatschappelijke opgaven van Venlo aan de slag gegaan. Ze maakten daarmee echt maatwerk voor hun eigen gemeente. ‘Grond voor Inspiratie’ laat zien waar Venlo voor staat. Het is een inspiratieboek dat uitnodigt om de verbinding te zoeken. Om mensen met specifieke kennis te bevragen. Daarnaast biedt het tools om projecten te begeleiden zodat je tot een integraal product kunt komen.” Ingrid: “De kracht zit in de eenvoud. Je kijkt naar de maatschappelijke opgaven, naar de ondergrondkwaliteiten en de kansen en vervolgens ga je aan de slag met acties om je ambities voor elkaar te krijgen.”

Bert en Micha kijken met een positief gevoel terug op het proces en het eindresultaat! 

“

De taak- en rolverdeling tussen ons, de provincie en het externe adviesbureau was vanaf het begin helder. Iedereen pakte z’n rol goed op. Wij waren blij verrast met de grote opkomst van beleids- en uitvoerende medewerkers bij de eerste plenaire sessie. Samen brachten ze de relevantie van de ondergrond voor onze leefomgeving in kaart. Het resultaat mag er wezen. Vrijwel alle aspecten die je je maar kunt bedenken zijn in het inspiratiedocument omschreven. ‘Grond voor Inspiratie’ is een prima inhoudelijke bouwsteen voor de Omgevingsvisie en het Omgevingsplan Venlo

“

. 

De Provincie Limburg heeft de pilot Ondergrond in Beeld afgerond in de gemeenten Maastricht en Venlo. In Sittard en de MER-gemeenten Maasgouw, Echt-Susteren en Roerdalen wordt de pilot binnenkort afgerond.

Veel Limburgse overheidsorganisaties gaan 1 informatievoorziening gebruiken voor Vergunningen, Toezicht & Handhaving (VTH) in Limburg. “Dankzij die applicatie wordt de ketensamenwerking duidelijker, gemakkelijker en efficiënter”, vertellen Roger Nijsten (Projectleider) en Denise Op den Kamp (Communicatieadviseur) van Provincie Limburg.

Roger en Denise nemen deel aan het project ‘Eén voor Allen’ (EVA). “In dit project gaan we de gemeenschappelijke applicatie gedurende 2020 inrichten en implementeren bij de deelnemers. Daarnaast gaan we afspraken maken over werkprocessen en de ketensamenwerking vormgeven. Veel Limburgse overheidsorganisaties zijn al bij het project aangesloten, zoals gemeenten, beide omgevingsdiensten, beide Veiligheidsregio’s en de Provincie. Organisaties die nog niet meedoen, zijn welkom om aan te sluiten. Zij kunnen contact met ons opnemen via info-sgiv@prvlimburg.nl.”

Voorafgaand aan het project EVA hebben gemeenten uit heel Limburg, beide RUD’s, beide Veiligheidsregio’s en Provincie Limburg een aanbestedingstraject uitgevoerd. Daarbij is de keuze gevallen op de applicatie Squit 20/20 als pakket voor de gemeenschappelijke informatievoorziening.

Grote voordelen

“Het werken met Squit 20/20 heeft grote voordelen. Zodra een overheidsorganisatie de applicatie heeft geïmplementeerd, kan ze het al gebruiken. Nu nog voor de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht en later voor de nieuwe Omgevingswet. Squit 20/20 ondersteunt de bestaande processen en straks ook de nieuwe processen. In de huidige werkwijze heeft iedereen kleine stukjes informatie die bijvoorbeeld per post of e-mail worden gedeeld. Straks staat alles op 1 plek. Via Squit 20/20 kan een organisatie de verzoeken vanuit het Digitaal Stelsel Omgevingswet Landelijke Voorziening ontvangen én vanuit daar doorsturen naar andere organisaties. Ook wordt het makkelijk om de bijbehorende documentatie van een verzoek op te halen. Zo kan iedereen in hetzelfde dossier kijken en dezelfde informatie zien.”

Werkprocessen

“Met Squit 20/20 is dus een uniforme samenwerking mogelijk voor vergunningverlening, toezicht en handhaving. Omdat je met zo veel organisaties hetzelfde systeem gebruikt, kun je gemakkelijker processen efficiënter organiseren. Zelfs dit jaar al, vooruitlopend op de Omgevingswet. Daarvoor moeten we wel afspraken maken over de werkprocessen, zodat die meer gericht zijn op de ketensamenwerking. Hiervoor maken we gebruik van de landelijke Producten- en Dienstencatalogus (PDC) en de Zaaktypencatalogus (ZTC) die zijn ontwikkeld door ‘Aan de slag met de Omgevingswet’.”

Tip

“Meer informatie over de PDC en ZTC is te vinden op omgevingswet.wiki. Organisaties doen er goed aan om zich daar van tevoren in te verdiepen. Dan sluiten ze gemakkelijker aan bij de nieuwe applicatie. Daarnaast heeft de VNG al enkele omgevingswetprocessen uitgewerkt. Het is belangrijk om op de hoogte te zijn van deze uitwerkingen. Meer informatie over de toolkits en modellen is te vinden op:

vng.nl/artikelen/werkende-processen

vng.nl/artikelen/bedrijfsprocessen

www.gemmaonline.nl

Als iedereen zich hier vooraf in verdiept, hebben we met zijn allen dezelfde uitgangspunten.”

Vanaf september 2018 werkt Provincie Limburg samen met partners en andere belanghebbenden aan de Omgevingsvisie Limburg. In dit proces zien we waar kansen en spanningen in de fysieke leefomgeving liggen. Dit is op het gebied van onder andere energie, leefbaarheid, economie, mobiliteit, landbouw, landschap en natuur. In de Limburgse Nota Omgevingsdilemma’s worden de vragen en de te maken keuzes inzichtelijk gemaakt. Zo kan samen worden toegewerkt naar een gedragen Limburgse Omgevingsvisie.

Vanaf 2018 wordt gewerkt aan thematische bouwstenen voor de Omgevingsvisie. We nemen de trends en maatschappelijke ontwikkelingen hierin mee. Soms leidt dit tot het maken en beschrijven van andere beleidskeuzes.

Voor het maken van deze keuzes moet een aantal belangrijke vragen worden beantwoord. Die vragen brengen wij in beeld in de Nota Omgevingsdilemma’s. Na de laatste aanscherping tijdens twee bestuurlijke sessies op 6 en 7 november jl. wordt de definitieve nota ingezet om in een relatief korte periode de keuzemogelijkheden voor de Limburgse visie te beschrijven. Uiteraard in samenspraak met de partners en andere belanghebbenden in onze provincie. Zo kunnen de antwoorden op de vragen een plek krijgen in de Ontwerp Omgevingsvisie Limburg.

Sommige dilemma’s/vragen kunnen we pas later beantwoorden, omdat de antwoorden nu nog niet duidelijk zijn. Daarnaast willen we focus aanbrengen in de te voeren dialoog. Vraagstukken die niet in deze nota benoemd zijn, worden opgepakt in de al lopende processen ter voorbereiding van de (concept-) Omgevingsvisie.

Benieuwd naar de Nota Omgevingssdilemma’s? 

De volledige Nota Omgevingsdilemma’s inclusief toelichting en vragen is te vinden op de website van de Provincie Limburg. Mocht je zelf vragen hebben dan kun je deze altijd stellen door een bericht te sturen naar omgevingsvisie@prvlimburg.nl Daarnaast houdt de Provincie je graag op de hoogte op de speciaal daarvoor ingerichte pagina van Expeditie Ruimte.

Betrouwbare en volledige info. Goede, actuele data. Met de komst van de Omgevingswet zijn ze belangrijker dan ooit. Op veel gebieden kun je dat als gemeente prima zelf regelen. Met erfgoed wordt dat lastiger. Want erfgoed houdt zich niet aan grenzen. Een gezamenlijke aanpak was de oplossing. En dus ontwikkelen uiteindelijk 24 Limburgse gemeenten samen de Erfgoedkaart  Limburg. Met hulp van de Provincie. Projectcoördinator Martijn Hermans van Betawerk en beleidsmedewerker Anita Janssen van de Provincie Limburg vertellen over de ontwikkeling van dit bijzondere beleidsinstrument.

“Waarom zou je als gemeente zelf het wiel uit gaan vinden, als je weet dat andere gemeenten voor dezelfde opgave staan? Die vraag werd op een gegeven moment in het beleidsplatform Erfgoed Limburg – een gezamenlijk overleg tussen Provincie en gemeenten op het gebied van Erfgoed en Archeologie – gesteld”, vertelt Anita. “Als Provincie vonden wij dat een mooie kans om de ontwikkeling van het gemeentelijk erfgoedbeleid te ondersteunen. Om samenhang te creëren. De Erfgoedkaart is hiervan het tastbare resultaat.”

De Omgevingswet vraagt om een nieuwe manier van werken. Ambtenaren en burgers moeten gezamenlijk kunnen optrekken. Afdelingen binnen gemeenten zullen samen vraagstukken aanpakken. Dat betekent dat basisinformatie goed toegankelijk moet zijn. Ook voor het publiek. Martijn: “Op dit moment is de Erfgoedkaart nog vooral bedoeld voor beleidsmakers van de gemeenten. Als hij verder is doorontwikkeld, wordt hij ook voor de burger interessant. Sterker nog, ik stel me voor dat de Limburgers er straks zelf aan bijdragen door de basisinformatie te verrijken met bijvoorbeeld foto’s en eigen verhalen. Nu al kun je op de Erfgoedkaart alle gemeentelijke en rijksmonumenten in verschillende categorieën terugvinden. Het is de bedoeling dat de kaart uiteindelijk heel Limburg dekt.”

Martijn en Anita startten samen met zeven gemeenten een pilot. Er waren op dat moment nog nauwelijks landelijke richtlijnen. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed adviseerde hen om vooral door te gaan op de ingeslagen weg. Daarop besloten ze het project uit te rollen naar andere gemeenten. Van meet af aan wilden ze geen instrument ontwikkelen dat op termijn doodbloedt. Anita: “We hebben veel aandacht besteed aan de duurzaamheid van dit beleidsinstrument. Daarom zijn er concrete meerjaren afspraken gemaakt en zijn de deelnemende gemeenten verplicht om twee keer per jaar de informatie te actualiseren. De Provincie bewaakt het proces en zorgt ervoor dat de strategische positionering van het cultureel erfgoed langs de lijnen van de landelijke ontwikkelingen loopt. De Provincie zorgt ook voor het technisch beheer van de digitale Erfgoedkaart.”

Martijn: “Wat ook heel belangrijk is, is dat de gebruiker bepaalt. Vaak zie je bij dit soort projecten dat de techniek leidend is. Hier zijn we vanuit de inhoud vertrokken. De redactieraad, een inhoudelijke stuurgroep, heeft bepaald welke info er te vinden moet zijn en welke kaarten en knoppen er komen. We hebben het integraal aangepakt, de hele context erbij betrokken. Monumenten, landschap, alles hangt straks samen. Als de Erfgoedkaart straks af is, zijn er zes lagen die je kunt raadplegen. De meest complexe laag is de landschapsstructuur. Het is nieuw en heel bijzonder dat we die in kaart brengen.”

Anita: “De Provincie heeft bewust de keuze gemaakt om het eigenaarschap bij de gemeenten te laten. Wij faciliteren. Dat doen we niet alleen met mensen en geld, maar bijvoorbeeld ook door te kiezen voor een slim systeem. Het systeem heeft een connectie met verschillende provinciale bronnen. Verandert daar iets, dan krijgen de betreffende gemeenten een seintje dat er informatie moet worden bijgewerkt. Is er een periode niet ingelogd, dan krijg je een melding. Zo zorgt het systeem voor een ‘virtuele stok achter de deur’. Dat helpt gemeenten om hun info up-to-date te houden.”

Volgend jaar komt er een bestuursdag met thema- en gebruikersbijeenkomsten. Beleidsmakers kunnen dan hun kennis en ervaringen delen Er wordt dan ook gekeken hoe de Erfgoedkaart het beste voor het publiek kan worden ontsloten. Martijn: “Het is de vraag of je dit ook centraal wilt doen. Veel gemeenten hebben al apps en ander middelen om hun erfgoed uit te dragen.” Anita: “Op het moment dat de Omgevingswet in werking treedt moet de basiskaart klaar zijn, compleet én actueel. Af is hij natuurlijk nooit, maar daar voorziet het model ook in. Het totale traject heeft een looptijd tot 1 januari 2024. Ik ben er trots op dat we met de Erfgoedkaart een gebruiksvriendelijk en betaalbaar beleidsmiddel hebben ontworpen.  Echt een mooi voorbeeld van co-creatie.” Martijn: “Mijn opdracht is om het project behapbaar en realistisch te houden. Want vergis je niet, er wordt heel veel energie en tijd in gestoken om alle informatie te verzamelen. Ik vind het heel bijzonder dat iets dat begon als een dataproject, is uitgegroeid tot een hecht kennisnetwerk. Er is zoveel enthousiasme ontstaan. De bereidheid om dit samen te doen, is heel groot. Dat heeft me positief verrast!”

Hoe werkt Gemeente Venlo aan haar nieuwe omgevingsplan? Hoe ver is dat plan gevorderd en welke tips hebben zij voor andere gemeenten? Ger Meerts, Projectleider Omgevingsplan bij Gemeente Venlo, vertelt.

“We bereiden ons al een aantal jaren voor op het nieuwe omgevingsplan. In 2014 zijn we, in het kader van de Crisis- en Herstelwet, begonnen aan een ‘bestemmingsplan verbrede reikwijdte’. We werken in 3 hoofdfasen. Eerst hebben we onze organisatie geïnformeerd en geïnventariseerd wat relevant is voor het omgevingsplan. Daarna hebben we de algemene uitgangspunten geformuleerd. Die zijn in 2016 vastgesteld door de gemeenteraad. Sinds medio 2016 zijn we het omgevingsplan daadwerkelijk aan het maken.”

Plan voor Tegelen

“Op dit moment werken we aan een plan voor het woon- en centrumgebied Tegelen. Zo kunnen we bekijken wat op ons afkomt en ervaring opdoen. Wat verandert er inhoudelijk, maar ook bijvoorbeeld in processen of in competenties van medewerkers? Voor Tegelen hebben we een concept-Omgevingsplan opgesteld. Er wordt nu gewerkt aan de laatste aanpassingen aan dit concept. Wij werken nauw samen met een extern adviesbureau. In november 2019 ontvangen we het aangepaste exemplaar. Dat wordt het voorontwerp-Omgevingsplan dat we gaan voorleggen aan het college. Daarna starten we met inspraak en vooroverleg. Vervolgens stellen we het ontwerp-Omgevingsplan op, dat ook weer gedurende 6 weken ter inzage wordt gelegd. Eind 2020 of begin 2021 willen we het Omgevingsplan voor Tegelen definitief laten vaststellen.”

Plan voor heel Venlo

“Ondertussen zijn we ook al bezig aan een omgevingsplan voor de woon- en centrumgebieden van heel Venlo. Daarvoor gebruiken we dezelfde opzet en systematiek als voor Tegelen. Dit omgevingsplan loopt een paar maanden achter op het plan voor Tegelen. De lessen die we leren in het proces voor Tegelen kunnen we meteen gebruiken bij het plan voor Venlo. De bedoeling is om dat plan voor Venlo eind 2020 in procedure te brengen.”

Overleg met Provincie

“Tegelen is een bestaand stedelijk gebied. Voor zover relevant voor dit gebied kijken we naar de Nationale Omgevingsvisie en de Provinciale Omgevingsvisie. We kijken naar provinciaal beleid, zodat ons plan niet in strijd is met provinciale belangen. Het voorontwerp-Omgevingsplan gaat ook naar Provincie Limburg, met de vraag om een reactie. We zullen daarvoor een afspraak met de Provincie maken.”

Participatie

“Bij het plan voor Tegelen hebben we belanghebbenden zoals de wijkraad, centrummanager en winkeliers geïnformeerd en betrokken. Venlo heeft meer stakeholders. We bekijken nog hoe we hen gaan betrekken bij het omgevingsplan. Daarvoor stellen we nu een participatieplan op.”

Tips

“Zoals gezegd zijn wij al behoorlijk wat jaren bezig met dit plan. Mijn belangrijkste tip aan andere gemeenten is dan ook: trek er voldoende tijd voor uit. Het vergt veel tijd, overleg en afstemming, omdat het een integraal product is en omdat het een nieuwe manier van werken is. Zorg voor voldoende capaciteit en een goede planning en stuur daar goed op. Ik merk dat soms de waan van de dag overheerst. Laat niet te lange tijd voorbij gaan tussen verschillende contactmomenten, zodat iedereen betrokken blijft. Kijk ook kritisch naar welke regels in het omgevingsplan moeten. Het is een veel breder plan dan huidige bestemmingsplannen, maar blijf steeds afwegen wat erin moet. Zo voorkom je dat het een onleesbaar plan wordt.”

Ger Meerts is Beleidsadviseur planologisch juridisch en lid van het projectteam Implementatie Omgevingswet bij Gemeente Venlo.

De Noord- en Midden-Limburgse gemeenten, de Provincie Limburg, Enexis en het Waterschap Limburg werken hard aan een Regionale Energie Strategie (RES). Bas Wetzelaer, strategisch adviseur bij Provincie Limburg, vertelt er meer over.

Wat is een Regionale Energie Strategie?

“De RES heeft 3 functies. Ten eerste is het een product dat in een notendop beschrijft welke energiedoelstellingen de regio op welke termijn wil bereiken. Ten tweede is de RES een proces om tussen alle regionale partijen een langjarige samenwerking te organiseren, onder andere bij de voorbereiding en de implementatie van projecten. Deze partijen zijn: de Provincie Limburg, waterschappen, gemeenten, netbeheerders, bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers. Tot slot is het een instrument om burgers al vroeg in het proces te betrekken bij de ruimtelijke inpassing, het beslag op de ruimte. Zo komen we samen met maatschappelijke organisaties, bedrijven en inwoners tot zorgvuldige, regionaal gedragen keuzes.”

Waarom moet een RES worden geschreven?

“In het landelijk Klimaatakkoord is besloten dat Nederland in 2030 49% CO2-reductie ten opzichte van 1990 moet hebben gerealiseerd. In het akkoord staan afspraken met de 5 sectoren elektriciteit, gebouwde omgeving, industrie, mobiliteit, en landbouw en landgebruik. Een RES gaat over elektriciteit en gebouwde omgeving. Welke regionale keuzes maken we voor de opwekking van duurzame elektriciteit, de warmtetransitie in de gebouwde omgeving en de daarvoor benodigde opslag en energie-infrastructuur? Waar wekken we duurzame energie op en met welke vorm?”

“De Rijksoverheid heeft 30 RES-regio’s de opdracht gegeven om een strategie op te stellen: hoe realiseren zij hun aandeel in de CO2-reductie? Iedere regio brengt een bod uit dat helpt om de opgaves in de energietransitie te realiseren, vanuit technische, ruimtelijke en sociale potentie. Noord- en Midden-Limburg is een van deze 30 regio’s. Onze RES is dus een uitwerking van het Klimaatakkoord op regionaal niveau, met draagvlak van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties.”

Welke werkwijze gebruiken jullie om te komen tot deze RES?

“Onze RES-regio bestaat uit de Noord- en Midden-Limburgse gemeenten, de Provincie Limburg, Enexis en het Waterschap Limburg. Medewerkers van deze partijen nemen deel aan 4 thematische werkgroepen: ‘elektriciteit’, ‘warmte’, ‘energiebesparing’ en ‘communicatie en draagvlak’. We komen iedere 2 weken bij elkaar. Ook gaan we werken met een klankbord. Die zal per fase in de RES bestaan uit verschillende stakeholders.”

“We onderzoeken met welke scenario’s we rekening moeten houden om onze energiedoelstellingen te halen. In informerende sessies met maatschappelijke organisaties gaan we ophalen wat voor hen uitgangspunten zijn. Als we zo’n scenario in gezamenlijkheid uitwerken, wat komt dan van onze doelstelling terecht? We kijken naar minder en meer ambitieuze scenario’s. Twee lijnen moeten bij elkaar komen: onze energiedoelstellingen en de ruimtelijke inpassing. We willen een zo ambitieus mogelijke strategie, maar die moet wel realistisch en maatschappelijk gedragen zijn. Niet iedere ruimte is geschikt om zonne- en windenergie op te wekken.”

Hoe landt de inhoud van de RES in de Omgevingsvisie?

“De RES levert een bouwsteen op voor de Omgevingsvisie. Een hulpmiddel voor gemeenten, waterschappen en de Provincie Limburg om invulling te geven aan hun omgevingsvisies.”

Tijdlijn

De regio Noord- en Midden-Limburg is dus voortvarend aan de slag om een passend aandeel in de landelijke reductie van 49% CO2 per 2030 te realiseren. Dat is maar goed ook, want het tempo van het RES-traject is hoog:

Van 20 augustus tot en met 30 september 2019 kun je een zienswijze indienen over het ontwerp Nationale Omgevingsvisie (ontwerp-NOVI) en het milieueffectrapport (PlanMER NOVI). Met de Nationale Omgevingsvisie geeft het Rijk een langetermijnvisie op de toekomstige ontwikkeling van de leefomgeving in Nederland.

Ook over 30 jaar moet ons land nog steeds prettig en gezond zijn om in te wonen, werken en recreëren. Daarom is het belangrijk nu al na te denken over de keuzes die daarvoor nodig zijn. De vraagstukken zijn groot en vaak met elkaar verweven. Denk aan klimaatverandering, energietransitie, circulaire economie, bereikbaarheid, woningbouw en kringlooplandbouw. Ze vragen meer ruimte dan zomaar beschikbaar.

De NOVI helpt om keuzes te maken, te kiezen voor slimme combinaties van functies en uit te gaan van de specifieke kenmerken en kwaliteiten van gebieden. En er nu mee aan de slag te gaan en beslissingen niet uit te stellen of door te schuiven. Het Rijk doet dit samen met provincies, gemeenten, maatschappelijke organisaties, bedrijven en inwoners van ons land. Zo bouwen we samen aan een mooier en duurzamer Nederland.

Het PlanMER brengt de milieueffecten in beeld van de beleidskeuzes in de ontwerp-NOVI. Daarnaast is een passende beoordeling uitgevoerd. Hierin zijn mogelijke consequenties van de beleidskeuzes voor de Natura 2000-gebieden getoetst.

Een zienswijze indienen?

Dit kan op drie manieren:

Digitaal: Bij voorkeur ontvangen wij uw zienswijze via deze website.

Mondeling: Tijdens een van de informatiebijeenkomsten of telefonisch tijdens kantooruren via telefoonnummer 070 456 89 99.

Post: Directie Participatie, t.a.v. NOVI, Postbus 20901, 2500 EX Den Haag.

U kunt uw zienswijze geven op alle onderdelen van de ontwerp-NOVI en het PlanMER.

Meer info?

Kijk dan op platformparticipatie of ontwerp NOVI.

Vragen over de procedure? Telefoon 070 456 89 99. Vragen over de inhoud van de NOVI? Klik dan hieronder op contact.

Dit artikel is een publicatie van de Rijksoverheid. Kijk hier voor het oorspronkelijke bericht.

Een van de uitgangspunten van de Omgevingswet is actieve betrokkenheid van belanghebbenden stimuleren, bij voorkeur in een vroeg stadium. Overheden krijgen een meer faciliterende rol. Ambtenaren en adviseurs toetsen minder of een plan in strijd is met de regels, maar denken mee met de initiatiefnemer. Het is de bedoeling dat projecten tot stand komen in dialoog. Elk project kan bijdragen aan een betere omgevingskwaliteit. Sinds 2015 hebben casusteams in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg vanuit dit gedachtengoed gewerkt en geoefend. Meerdere gemeenten in Zuid-Limburg hebben ervaring opgedaan met deze aanpak, vooral bij grootschalige agrarische ontwikkelingen. Op basis van de resultaten en een evaluatie van verschillende casusteams is een handige 

Leidraad

 opgesteld. Deze kun je 

downloaden

 onderaan het artikel.

Deze Leidraad is geschreven voor de trekkers van een casus, voor de overige deelnemers in een casusteam en voor de ambtelijke en bestuurlijke opdrachtgevers van de casussen. De Leidraad licht op een logische manier de belangrijkste stappen van het proces van een casusteam toe.

Nieuwe samenwerking

Het werken in casusteams is een logische stap richting een nieuwe samenwerking bij ruimtelijke  opgaven die ook bij de Omgevingswet is voorzien. Om niet te wachten op de invoering van de Omgevingswet, heeft de regio Zuid-Limburg in het kader van het Programma Nationaal Landschap Zuid-Limburg aangegeven op een nieuwe manier te willen gaan samenwerken. Het werken in casusteams is geen doel op zich, maar een groeimodel met voldoende mogelijkheden tot leren en bijsturen.

Wat is werken in casusteams?

Het werken met een casusteam is vooral aan te raden bij complexere ruimtelijke opgaven waarbij verschillende  partijen zijn betrokken. En waarbij sprake is van meerdere (tegengestelde) belangen op het bovenlokale schaalniveau. Vaak is er weerstand uit de omgeving. Bij het werken in een casusteam wordt de planologische afweging en advisering samengebracht in 1 traject in een vroeg stadium van een ruimtelijke ontwikkeling. Dit is anders dan het na elkaar beoordelen van een ontwikkeling vanuit verschillende loketten en partijen.

Het doel is het creëren van begrip en respect voor elkaars belangen, een constructieve houding en medeverantwoordelijkheid. Daardoor ontstaan draagvlak en een ontwikkeling met meer kwaliteit. De opgave is om samen tot een (nog) beter plan te komen. Dit is natuurlijk ook belangrijk voor een initiatiefnemer.

Met deze Leidraad willen we het werken in casusteams verder laten groeien en zo komen tot meer draagvlak en ruimtelijke kwaliteit bij ontwikkelingen in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg.

Waterschap Limburg zorgt in heel Limburg voor veilige dijken en voor voldoende, schoon en natuurlijk water. Hoe bereidt deze organisatie zich voor op de nieuwe Omgevingswet? Chantal Jeuriens is Programmamanager Omgevingswet en vertelt er meer over.

“Eerst hebben we gezocht naar een structuur om onze organisatie klaar te stomen voor de Omgevingswet en om te gaan met veranderende bevoegdheden. We hebben gekozen voor een overkoepelend programma ‘Implementatie Omgevingswet’, met daaronder een aantal deelprojecten, zoals digitalisering en de aansluiting op het Digitaal Stelsel Omgevingswet. Een ander project gaat over het werken met de nieuwe instrumenten en aansluiten bij wet- en regelgeving. Daar denken we de komende anderhalf jaar goed over na.”

Workshops

“In het programma besteden we aandacht aan veranderende cultuur, houding en gedrag, communicatie en opleidingen. Om de veranderingen concreet en ‘levensecht’ te maken voor individuele medewerkers, organiseren we workshops waarin we casussen nabootsen. We doen deze workshops bewust binnen onze organisatie en het liefst met casussen die iedereen na aan het hart liggen. Alleen al binnen het waterschap leven verschillende belangen en zienswijzen. Door te oefenen met echte dossiers, wordt de nieuwe werkwijze concreet.”

“Collega’s met verschillende rollen en belangen zetten we samen aan tafel. We leggen uit welke houding en welk gedrag gewenst zijn en wat de spelregels zijn: Kijk eerst welke belangen er allemaal spelen, leef je in de belevingswereld van de ander in. Bedenk met welk doel je hier bent. Bekijk of en hoe veel risico we lopen. Welke mogelijkheden zie je? Dan leggen we dossiers voor. Bijvoorbeeld: Het onderhoudspad bij een dijk is maar een halve meter, is dat een probleem? Moeten er bomen komen op de dijk? Moeten de kademuren demontabel zijn of niet?”

Met de omgeving, voor de omgeving

“Managers doen vanzelfsprekend mee aan de workshops. Sinds maart is onze organisatie ingedeeld in nieuwe clusters. We zien de clustermanagers nu 1 voor 1 actie ondernemen om met hun teams te kijken hoe ze hun taken het beste kunnen invullen en welke houding en welk gedrag daarbij horen.”

“Met gedrags- en cultuurverandering zijn we al langer bezig, maar met de nieuwe Omgevingswet vullen we dat aan de hand van de praktijk nog gerichter in. Welke normen en waarden horen bij een waterschapper? ‘Met de omgeving, voor de omgeving’ is ons motto. Hoe concreter de nieuwe Omgevingswet wordt, hoe makkelijker het wordt om uit te leggen wat dit betekent. Wat er juridisch wijzigt en hoe werkinstructies gaan veranderen.”

Van Keur naar Waterschapsverordening

“Onze nieuwe Keur helpt in die gedrags- en cultuurverandering. Waterschap Limburg is in 2017 ontstaan uit een fusie tussen de waterschappen Peel en Maasvallei en Roer en Overmaas. Op dat moment hadden we 2 verschillende Keuren. Per 1 april 2019 hebben we 1 Keur. En dat niet alleen: we hebben hem tegelijk Omgevingswet-proof gemaakt. Met ‘ja, mits’ als uitgangspunt. Hierdoor lijkt het document al op hoe de Waterschapsverordening straks vanuit de Omgevingswet moet zijn. Op sommige punten na, want bepaalde bevoegdheden komen pas wanneer de Omgevingswet in werking treedt. Zoals bepaalde lozingen op oppervlaktewater.”

Samenwerking

“Binnenkort gaan we de workshops ook samen met gemeenten houden, om ook hun belangen goed in te brengen in de casussen. We zoeken actief en continu de samenwerking met gemeenten, Provincie Limburg en andere stakeholders, zoals WML, Staatsbosbeheer, Natuur en Milieufederatie Limburg, Rijkswaterstaat en Regionale Uitvoeringsdiensten. We gaan bij alle 31 Limburgse gemeenten langs met onze bouwstenen voor water en klimaat. Zo proberen we gemeenten te helpen en het waterdeel goed verwoord te krijgen in omgevingsvisies en -plannen.”

*Een Keur is een document waarin regels staan wat wel en niet mag in en rondom het water in een provincie.

Limburgse gemeenten zijn zich volop aan het voorbereiden op de nieuwe Omgevingswet. Hoe ver zijn zij met hun omgevingsvisie, omgevingsplan en implementatietraject? Welke acties ondernemen ze? Welke kennis en ervaringen kunnen zij delen? En wat zouden ze graag van andere gemeenten willen weten of leren?

Deze vragen legden we in 2017 voor het eerst aan ze voor. Eind 2018 stelden we dezelfde vragen opnieuw. De uitkomsten delen we hier.

Omgevingsvisie

Driekwart van de Limburgse gemeenten is bezig met het voorbereiden of opstellen van de gemeentelijke omgevingsvisie. Zo liet gemeente Gennep weten: ‘Er hebben diverse bijeenkomsten plaatsgevonden met burgers en stakeholders. Ons streven is om medio 2019 de omgevingsvisie te laten vaststellen.’ Andere gemeenten mikken op eind 2019 voor het vaststellen van de omgevingsvisie. De gemeente Maastricht wil in de tweede helft van 2019 de definitieve ‘Omgevingsvisie Maastricht’ vaststellen. Sittard-Geleen en Voerendaal hebben hun visie al gereed.

In 2017 stelden veel gemeenten hun acties uit tot na de gemeenteraadsverkiezingen. Begrijpelijk, want het bestuur heeft een belangrijke rol in het implementatieproces. Deze gemeenten gebruikten de tweede helft van 2018 voor een goede afstemming met de nieuwe coalitie, vooral over de ambitiebepaling en een plan van aanpak.

Bijna alle gemeenten die bezig zijn met de voorbereiding of uitvoering, zullen hun visie afronden in de komende collegeperiode. Met ruimte om later nieuwe onderdelen toe te voegen over thema’s als gezondheid, energie, duurzaamheid en circulaire economie.

Een paar gemeenten ondernemen bewust nog geen actie, omdat de kwaliteit en actualiteit van hun huidige visie al ‘Omgevingswetproof’ is. Bovendien geven ze aan dat de omgevingsvisie pas in 2024 gereed hoeft te zijn.

Pilots voor omgevingsplan

Een gebiedsdekkend omgevingsplan is voor alle gemeenten een logische stap die volgt op een gemeentelijke omgevingsvisie. Toch wordt hiermee niet gewacht. Hoewel meerdere gemeenten aangaven nog geen acties te ondernemen voor een omgevingsplan, geeft ongeveer de helft aan wél experimenten uit te voeren, of deze op korte termijn te starten.

Peel en Maas bijvoorbeeld voert samen met het Waterschap Limburg de pilot Omgevingsplan Kwistbeek uit. Daarbij organiseren ze participatie op een andere manier: ‘Door aan de voorkant, met bewoners, bedrijven en overige stakeholders in het gebied, na te denken over integrale opgaven.’

Via pilots experimenteren gemeenten met zaken als samenwerking, werkprocessen en juridische gevolgen. Vaak wordt het als grote meerwaarde gezien om ketenpartners in een vroeg stadium erbij te betrekken.

Ervaringen vanuit pilots uit eigen of andere gemeenten worden gebruikt als input voor het opstellen van een plan van aanpak voor een omgevingsplan. En voor het implementatieproces. Maar, zoals gemeente Beesel antwoordde: ‘We zijn al gestart met de implementatie van de Omgevingswet zonder het zo te benoemen.’

Kennis en ervaringen delen

Het lokaal experimenteren en het opstellen van bouwstenen zijn belangrijke stappen in de voorbereiding. Net als onderlinge kennisuitwisseling. Kennisdeling vindt al plaats. In Noord-Limburg bijvoorbeeld gecoördineerd door gemeente Venlo.

Gemeenten hebben behoefte aan antwoorden op vragen als:

– Hoe kun je integraal werken zoals bedoeld in de Omgevingswet?
– Hoe ga je om met het cultuurtraject en de werkprocessen vanuit klantreizen?
– Hoe bereid je het gemeentebestuur voor op de transitie?
– Hoe ga je om met nieuwe beleidsonderwerpen zoals klimaatadaptatie, circulaire economie & duurzaamheid, energietransitie, eiwittransitie/voedsel, ondergronds bestemmen?
– Welke vorm van participatie pas je toe bij welk plan of traject? Wat werkt wel en wat werkt niet?
– Hoe krijg je inzicht in de incidentele en structurele kosten, baten en risico’s voor de implementatie van de wet?
– Hoe zorg je voor een dynamische omgevingsvisie? Hoe ziet die eruit (digitaal/analoog) en hoe houd je die dynamisch?
– Hoe positioneer je de omgevingsvisie ten opzichte van andere visies, zoals de stadsvisie en economische visie?

Daarnaast geven gemeenten aan kennis en ervaringen te kunnen delen over:

– het opstellen van de omgevingsvisie in co-creatie met de inwoners
– het werken met een andere vorm van participatie: zelfsturing
– het inrichten van de informatievoorziening/DSO
– procesmatig werken in plaats van projectmatig werken
– het afwijken van bestaande wet- en regelgeving en rol van ministerie

Download hieronder de pdf met de 

uitgebreide antwoorden

 van deze inventarisatie, 

inclusief het aanbod en de vraag van kennisdeling

.

Stel je voor: je logt in op een digitaal platform en kunt daar in de vorm die bij jou past leren over de Omgevingswet. De gemeente Venlo lanceert in juli een dergelijk platform. Bert Senden, projectleider implementatie Omgevingswet, vertelt er meer over.

“Het platform heet Frisbee. Frisbeeën doe je samen en het is leuk. Dat raakt aan de kern van de veranderopgave: ons leefklimaat maken we samen. Frisbee is bedoeld voor medewerkers van de gemeente Venlo die te maken krijgen met de Omgevingswet. Maar ook voor medewerkers van ketenpartners, zoals de buurgemeenten, het Waterschap Limburg, de Veiligheidsregio, de Regionale Uitvoeringsdienst en de GGD.”

Leren op jouw manier

“Iedereen leert op een andere manier. De een ontwikkelt zich door publicaties te lezen, de ander ziet liever korte video’s of gaat aan de slag via e-learning. En weer een ander maakt zich de nieuwe aanpak eigen door mee te doen aan een of meerdere pilots. Daarom bouwen we een platform met veel verschillende leervormen, waaronder video’s, artikelen en e-learning. Zo kunnen medewerkers op hun manier de nieuwe, benodigde kennis en vaardigheden opdoen. Doordat het systeem toetsen bevat en de score bijhoudt, weten medewerkers wat al is gedaan en wat hen nog te doen staat.”

“Uiteindelijk gaat het erom dat iedereen straks klaar is voor het nieuwe werken: actief, participerend en adviserend, samen met ondernemers en inwoners. Medewerkers kunnen met hun teamleider overleggen hoe ze zich die nieuwe werkwijze eigen maken. Via Frisbee heeft de teamleider ook zicht op de deelname van zijn medewerkers aan andere trainingen, zoals netwerken en de basiscursus Omgevingswet.”

Teamtrainingen met Omgevingstafel

Bert is ook projectleider van het team Implementatie Omgevingswet. “Voor alle teams die met de Omgevingswet te maken krijgen, organiseren wij teamtrainingen. Zo hielden wij laatst een inspiratietraining voor het team Bouwen en Milieu, aangevuld met 10 beleidsmedewerkers. Met als vraag: Hoe kun je straks complexe vergunningen in 8 weken in plaats van 26 weken afhandelen? Integraal getoetst vanuit de gedachte: Hoe kunnen we dit initiatief mogelijk maken?”

“We gebruikten hiervoor de ‘Omgevingstafel’, een dialoogmodel waarbij een initiatiefnemer en alle betrokkenen aan tafel zitten. We bootsten een fictieve casus na, zowel in de huidige situatie als straks met de Omgevingswet. Om het integraal samenwerken te oefenen, voegden we de rollen vergunningverleners, beleidsmedewerkers, de initiatiefnemer, belanghebbenden, een voorzitter en een beslisser toe. Voor veel collega’s was dit een inkijkje naar de toekomst. De volgende teamtraining is al ingepland. Daarin gaan we een complexe actuele casus rondom de Omgevingstafel nabootsen.”

Uniek

Het verfrissende Frisbee krijgt veel aandacht, ook landelijk. Bert: “We hebben het concept eind 2018 gepresenteerd tijdens de werkconferentie ‘De Omgevingswet in Noord-Limburg’ en ook in het G40-stedennetwerk. De reacties waren enthousiast. Mensen vinden het vernieuwend. Frisbee is uniek in Nederland. Bovendien is het breed toepasbaar. Je zou ook zo’n digitaal platform kunnen inrichten voor bijvoorbeeld het sociaal domein. En wie weet is het straks een ideaal instrument om tussen overheden en burgers online een continue dialoog te voeren over initiatieven in de ruimtelijke en sociale domeinen.”

Meer info

Kijk voor een eerste indruk op frisbee.today . Vanaf 1 juli is het platform operationeel.

Het dialoogmodel ‘Omgevingstafel’ is ontwikkeld door de VNG en de gemeente Zaanstad. Meer erover lees je op vng.nl .

Regiobijeenkomst in najaar

De gemeente Venlo en de regiogemeenten organiseren eind 2019 weer een regiobijeenkomst. Dan staan nieuwe thema’s centraal, zoals veiligheid, gezondheid, duurzaamheid, energie en klimaat. Ook ketenpartners zullen hierin een rol hebben. Houdt Expeditie Ruimte in de gaten voor de precieze datum.

Het Gelders Genootschap heeft in opdracht van de Provincie Limburg in 2018 een project geleid over de leegstand en het hergebruik van monumentale kastelen, buitenplaatsen, boerderijen en molens in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg.

Vorige maand is de publieksrapportage ‘Erfgoedensembles in Zuid-Limburg’ gepresenteerd. Dit rapport is de weerslag van een jaar lang intensief samenwerken met partners aan de problematiek van herbestemming van erfgoed ensembles in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Dankzij de nauwe samenwerking met eigenaren, ondernemers, overheden, deskundigen en andere stakeholders heeft dit project veel nieuwe kennis opgeleverd met betrekking tot leegstand en herbestemming van groene erfgoed ensembles in Zuid-Limburg. Specifiek voor Provincie en gemeenten geven ze aanbevelingen om de herbestemming van monumenten beter te faciliteren.

1. Pas de gebiedsgerichte werkwijzer ‘Herbestemming Erfgoedensembles’ toe;
2. Bundel, ontwikkel en deel kennis over erfgoed ensembles;
3. Geef erfgoedensembles ruimtelijke en maatschappelijke status;
4. Overheid, neem de regie!;
5. Zet een ErfgoedLab Limburg op.

bekijk het gehele rapport op de website van het Gelders Genootschap.

Erfgoed is een belangrijk onderdeel van het Limburgse landschap. Om dit erfgoed te behouden is het belangrijk dat het een goede plek krijgt in de nieuwe Omgevingsvisies. Dit rapport is hiervoor bedoeld als inspiratie voor Provincie en gemeenten. Daarbij is duidelijk dat het herbestemmingsproces complex is en maatwerk en mensenwerk blijft.

Ook hierover vind je meer informatie op de website van het Gelders Genootschap.

Wat is de impact van digitalisering op de Limburgse maatschappij? Om deze vraag te beantwoorden, gingen 6 verkenners op pad. Zij spraken binnen en buiten Limburg met ruim 350 mensen en lazen bijna 300 rapporten en artikelen. De uitkomsten zijn te vinden in de rapportage Verkenning Digitale Samenleving. Louis Reinders, Projectsecretaris Digitale Samenleving bij Provincie Limburg, vertelt er meer over.

Wat was de aanleiding voor de verkenning?

“Eind 2017 werden in de politiek steeds meer vragen gesteld over automatisering, digitalisering en robotisering. Met als kernvraag: Wat is de impact hiervan op Limburg en hoe kunnen we er rekening mee houden in beleid? De Provincie heeft het initiatief genomen en een jaar uitgetrokken om de effecten van digitalisering op zowel korte als lange termijn te onderzoeken.”

Hoe hebben jullie het aangepakt?

“Digitalisering is zo’n breed onderwerp. Dat kunnen we niet vanuit een kantoor aan de Maas uitzoeken. Zo kwamen we op het idee om met externe verkenners te werken. Deze verkenners zijn experts in hun vakgebied en hebben met een frisse en kritische blik de verkenning uitgevoerd. Zij gingen ieder voor een eigen thema op pad. Ze kregen van ons alleen een paar kaders: ‘Spreek met heel veel mensen uit het veld. En kijk niet vanuit de technologie, maar vanuit maatschappelijke situaties.’

Hun manier van werken en de vorm van oplevering hebben we volledig aan hen overgelaten. Het was wel spannend wat ze zouden opleveren. Iedere maand kwamen we een middag bij elkaar om ervaringen te delen. Het was een continu proces, waarin we samen hebben besloten in welke vorm we de resultaten wilden opleveren. Het is een rapportage geworden waarin iedere verkenner zijn thema op eigen manier heeft vormgegeven. Hun belangrijkste conclusie is: niets doen is geen optie. Maak actief werk van digitalisering om Limburg niet te laten achterlopen.”

Waarom spraken de verkenners met zo veel mensen?

“Dat vonden we belangrijk, omdat je dan niet de mening van een individu hoort, maar van een hele sector. Deze netwerkaanpak leverde veel positieve reacties op. We krijgen nog bijna dagelijks verzoeken van mensen die mee willen praten, denken of doen. Hier ligt ook een mooie uitdaging voor de komende jaren. Hoe zorgen we voor een goede samenwerking tussen verschillende sectoren en zorgen we gezamenlijk voor een mooi resultaat?”

Wat kunnen wij met dit rapport?

“Je kunt er heel veel informatie uit halen. Er staan veel toekomstbeelden, voorbeelden en ideeën in voor de digitale transformatie van de Limburgse samenleving. Wil je bijvoorbeeld een ‘smart city’ creëren, dan kun je dit rapport gebruiken als vertrekpunt. Zodat je zelf niet meer hoeft uit te zoeken welke mogelijkheden er op dit gebied zijn en waar je een goed voorbeeld kunt vinden. Hierdoor kun je veel sneller over inhoud spreken en besluiten nemen. Verder laat de rapportage zien waarom digitalisering een plek moet krijgen in een omgevingsvisie. Het legitimeert waarom je bepaalde dingen op een digitale manier aanpakt.”

Wat vond jij zelf opvallend aan de verkenning?

“Digitalisering kan voor veel meer transparantie zorgen. Zo kun je met sensoren bijvoorbeeld vervuiling of geluidsoverlast meten. Op basis van deze gegevens kun je dan beleid maken. Ook kan digitalisering meer transparantie geven over de herkomst van bijvoorbeeld energie. Zo kunnen we een betere discussie voeren. Dat is volgens mij de grootste toegevoegde waarde van digitalisering voor onze maatschappij.”

Meer informatie

De rapportage Verkenning Digitale Samenleving en een filmpje met Limburgse voorbeelden vind je op www.digitaallimburg.nl. Daar kun je ook de managementsamenvatting en de verkenningen per thema downloaden.

De gemeente Brunssum, Stadsregio Parkstad en de Provincie Limburg werken samen aan een gebiedsvisie voor de Oostflank Brunssum. Projectleider Eric Schreuders vertelt waarom samenwerking zo belangrijk is en deelt tips.

De Oostflank Brunssum is een gebied van 360 hectare. Het is 1 van 8 zogenaamde stad-landzones die zijn benoemd door de Zuid-Limburgse gemeenten en de Provincie. Ze vormen de overgang tussen stad en landelijk gebied. Hier spelen veel opgaven. De landschappelijke kwaliteit en samenhang staan onder druk, bijvoorbeeld door verstedelijking en infrastructurele ontwikkelingen. Verschillende partijen werken samen om economische ontwikkelingen te combineren met behoud en ontwikkeling van landschappelijke kwaliteiten.

Hoe belangrijk is het om samen te werken met de Provincie?

“Heel belangrijk, omdat de Provincie de kaders schetst waarbinnen je een gebiedsvisie gaat ontwikkelen. Ook is ze een gedegen partner om samen te bekijken hoe je de visie invult. De Provincie heeft veel kennis in huis over beleids- en uitvoeringszaken en over hoe je een gebiedsvisie kunt ontwikkelen. Gemeenten hebben doorgaans minder van deze kennis in huis, dus het is goed om dit samen te doen. Je kunt met elkaar van gedachten wisselen, bijvoorbeeld wanneer wensen van partijen de grenzen van beleid raken. Dan kun je samen kijken hoe je daar creatief mee omgaat, zodat je er voor meerdere partijen iets uit haalt. Bovendien bezit de Provincie veel grond in de Oostflank Brunssum en je moet natuurlijk kunnen samenwerken met de grondeigenaar.”

Welke tips heb je voor anderen die een gebiedsvisie ontwikkelen?

“Ga op zoek naar de belangen die spelen in een gebied. Hoe kun je voor elk belang een win-winsituatie bereiken? Betrek zo veel mogelijk belanghebbenden erbij. Onderzoek welke ideeën zij hebben en welke kansen zij zien. Zo krijg je draagvlak. Hoe groter het draagvlak, hoe groter de slagkracht. Wij hebben op 18 maart een openbare bijeenkomst gehouden voor burgers en bedrijven in het gebied, om hen te informeren over de concept-visie. Dit heeft pas zin wanneer er een plan op hoofdlijnen ligt. Dus maak eerst een globaal plan. Dan spreek je over iets concreets ga je sneller door het proces van besluitvorming.”

Hoe houd je het ambitieniveau van ruimtelijke kwaliteit overeind?

“Dat is een proces dat wij nog moeten doorlopen. Wat laat je prevaleren? Het is belangrijk om vast te leggen wat de ambities van de partijen zijn waarmee je samenwerkt. Dat doen we niet alleen in de gebiedsvisie, maar ook in de op 13 maart ondertekende intentieovereenkomst. Om te voorkomen dat het gebakken lucht is, wordt dit ook opgenomen bij de verdere uitwerking van de visie en het opstellen van de voor burgers en bedrijven bindende plannen en overeenkomsten. Verder is het belangrijk om na de oplevering, in de beheerfase, te kijken hoe je in stand kunt houden wat is gerealiseerd.”

De gemeente Nederweert werkt sinds 2013 op een nieuwe manier aan een toekomstbestendig buitengebied. “Door buiten met boeren en burgers het gesprek aan te gaan,” vertelt Petra Philips, beleidsregisseur Ruimtelijk Domein van de gemeente Nederweert.

Dat doen ze onder de noemer Buitengebied in Balans. Petra: “Buitengebied in Balans is geen project, maar een proces. Een andere manier van werken. Het is ontstaan in 2012, toen de gemeenteraad aangaf dat ze een integrale aanpak voor het buitengebied wilde waarbij we met buiten praten. We begonnen in 2013 met een klein ‘schakelteam’: 2 ambtenaren, Hans Caubo van de Provincie Limburg en Hans Corsten van het Gebiedsbureau Weert – Nederweert – Leudal legden verbindingen tussen de partijen buiten. Zelf zocht ik samen met een collega vooral de verbinding binnen de gemeentelijke organisatie. Tegenwoordig is ons team groter.”

Aanspreekpunt voor boeren

“In het schakelteam zit ook een bedrijfscontactfunctionaris. Zij is het aanspreekpunt voor bedrijven, op dit moment vooral agrariërs. Heeft een boer plannen voor zijn bedrijf, dan gaat ze op bedrijfsbezoek en bespreken ze samen wat het plan is en wat hij daarvoor nodig heeft. Daarna kijkt ze wie van de gemeente daarbij nodig zijn. Ook stimuleert ze de agrariër om met zijn omgeving te praten. De bedrijfscontactfunctionaris heeft dus niet de rol van vergunningverlener, maar van verbinder.”

Verfrissende kijk op regelgeving

“Ook met proeftuinen doen we ervaring op met originele manieren van samenwerken. Een proeftuin is een situatie die niet voldoet aan de wet- en regelgeving, maar waarvan het een gemiste kans zou zijn als we het niet zouden doen. Dit kan van alles zijn. Bijvoorbeeld een boer die een nieuwe techniek die nog niet is onderzocht wil gebruiken. Sommige proeftuinen mislukken. Je weet van tevoren niet wat de uitkomst wordt. En soms denken mensen alles te mogen, dus het is belangrijk om vooraf duidelijk te maken wat de voorwaarden zijn.”

Pluspunten

“Maar de grootste winst van Buitengebied in Balans is dat het onderwerp buitengebied op de agenda staat, ook landelijk. En dat tussen boeren en bewoners begrip aan het ontstaan is. In oktober hadden we een werksessie en hoorde ik daarna een burger tegen een boer zeggen: ‘Ik kom morgen bij jouw bedrijf kijken.’ Intern hebben collega’s een bredere blik gekregen en weten ze ons beter te vinden. En dankzij ons grote netwerk kunnen we gebruikmaken van veel kennis en kunde, bijvoorbeeld van Wageningen University & Research. Bovendien zijn wij al gewend aan de nieuwe manier van werken voor de Omgevingswet.”

Omgevingsvisie

Ondertussen is de gemeente bezig met de Omgevingsvisie voor het buitengebied. “Dankzij de proeftuinen krijgen we inzicht in hoe ons beleid werkt en waar het moet worden aangepast. En door de vele gesprekken in de afgelopen jaren hebben we een goed beeld van wat de inhoud moet worden. Met het netwerk kunnen we thema’s verder invullen.”

Daarnaast houdt de gemeente een uitgebreid ‘meedenktraject’ met bewoners, gebruikers en bedrijven in het buitengebied. Online, tijdens creatieve sessies en via interviews, gesprekken en bijeenkomsten. Want mét elkaar praten in plaats van óver elkaar blijft de manier van werken in Nederweert.

Meer informatie

Op nederweert.nl vind je filmpjes over Buitengebied in Balans.

Ook vind je daar richtlijnen voor een dialoog die de gemeente opstelde omdat ondernemers en burgers behoefte hadden aan handvatten om samen gesprekken aan te gaan.

Op vng.nl verscheen eerder een artikel over de proeftuinen van de gemeente Nederweert.

In februari starten we met een maandelijkse verhalenreeks: Mijn Omgevingsvisie. De Omgevingsvisie is een breed onderwerp. Dit brengt uiteraard veel vragen met zich mee, maar ook veel ervaringen. Expeditie Ruimte gaat op zoek en beantwoordt jouw vragen.

Hoe verloopt het proces rondom de Provinciale en gemeentelijke visies? Hoe betrek je de inwoners op een goede manier? Wat doen Provincie, grote en kleinere gemeenten? Dit zijn slechts een paar van de vele vragen die vaak worden gesteld. Mijn omgevingsvisie geeft praktische informatie aan de hand van voorbeelden uit de hele Provincie en zal maandelijks op de leeromgeving verschijnen.

Thema 1: Jongeren en de Omgevingsvisie

Het eerste verhaal zal gaan over het beeld dat jongeren hebben bij de Omgevingsvisie. Wat is bijvoorbeeld hun visie voor 2050? Wij gaan het ze vragen en de jongeren vertellen het zelf in de vorm van een vlog.

Wat wil jij graag weten?

Heb jij een mooi voorbeeld van hoe de omgevingsvisie invloed heeft op je dagelijkse leven of op je werk? Heb je inhoudelijke vragen over de omgevingsvisie? Laat het weten en wie weet  komt jouw onderwerp of vraag in maart in Mijn Omgevingsvisie. 

Neem contact op via omgevingsvisie@prvlimburg.nl 

Wat doe je als je een vitale regio in een waardevol landschap wilt behouden, zowel nu als in de toekomst? Hoe pak je het aan om thema’s bespreekbaar te maken waarvan de invloed altijd verder reikt dan de eigen gemeentegrens? Dan sla je de handen ineen en ga je samen aan de slag.

Dat is de opdracht waar de achttien Zuid-Limburgse gemeenten en de Provincie Limburg voor aan de lat staan: regionaal samenwerken op omgevingsvraagstukken zoals wonen, detailhandel, landbouw en landschap. Ook in Noord- en Midden-Limburg wordt er op deze thema’s samengewerkt, maar de uitdaging in Zuid-Limburg zit in de hoeveelheid gemeenten: achttien stuks. Dat vraagt om een goede afstemming en samenwerking. Daar is de afgelopen periode tijd en energie in gestoken en niet zonder resultaat.

Resultaten

Een voorbeeld van de behaalde resultaten is de Structuurvisie Wonen Zuid-Limburg, die door álle achttien Zuid-Limburgse gemeenten is vastgesteld. Door de Structuurvisie liggen er nu duidelijke afspraken waar woningen wel en niet gebouwd kunnen worden. Zijn er nieuwe plannen? Dan stemmen de gemeenten dat regionaal af. Ook hiervoor geldt immers de invloed van bouwplannen is altijd groter dan de eigen gemeentegrens.

Vergeet communicatie niet

De concrete resultaten zijn er dus, maar daar houdt de afstemming niet op. Ook communicatie speelt een belangrijke rol bij in de samenwerking tussen gemeenten. “Gemeenten in de regio zijn als communicerende vaten: door samenwerking kunnen wij op het gebied van omgevingsvraagstukken voor evenwicht zorgen”, vertelt Myriam Cuypers-Ploem, communicatieadviseur van de gemeente Meerssen. Goede communicatie rondom de regionale samenwerking is nodig: met de eigen inwoners en ondernemers, maar ook met beleidsmakers en bestuurders van gemeenten onderling.

Omgevingsvisie

Myriam: “Ik vind het prettig om mijn Zuid-Limburgse communicatiecollega’s regelmatig te ontmoeten. Korte lijnen maken snelle afstemming mogelijk. En van elkaars ervaringen leren, is altijd waardevol.” Met name het delen van ervaringen en het uitwisselen van best practices is zeer waardevol in de volgende fase: Op weg naar de Omgevingsvisie. Een traject dat voortborduurt op de basis die nu in dit project is gelegd.

Meer uitleg over de regionale samenwerking in Zuid-Limburg is terug te vinden op de website van de provincie Limburg. Hier staat onder meer een animatie en een vraag- en antwoordlijst. Ook wordt er een doorkijkje gemaakt naar het opstellen van de Omgevingsvisie.

De gemeente Maastricht is voor het gebied Boschpoort bezig met een pilot voor het opstellen van een Omgevingsplan. Dat doet ze samen met de buurt.

“Met deze proef willen we in samenwerking met bewoners een toekomstbeeld voor de buurt maken. De inhoud van het Omgevingsplan stellen we op met de bewoners en belanghebbenden uit de buurt”, vertelt Anhilde de Jong, Procesmanager van gemeente Maastricht.

“Zo willen we in een deel van de stad ervaring opdoen met de nieuwe manier van werken. En verkennen welke nieuwe mogelijkheden de Omgevingswet ons straks biedt om meer ruimte te laten voor initiatief, flexibiliteit en maatwerk. We hopen dat deze proef lessen oplevert die we kunnen gebruiken als we uiteindelijk één Omgevingsplan voor de stad maken. Lessen over de inhoud, maar vooral over de manier van samenwerken.”

Lessen en tips

“Onze partner in Boschpoort is het buurtkader. Dat werkt erg goed. Ze denken mee over hoe we de pilot moeten insteken en hoe we het gesprek met de buurt aangaan. Dankzij hen is het gemakkelijker om bewoners en partijen in de buurt te bereiken en hun input te krijgen.”

“Het is wel zoeken naar hoe we de bewoners informeren. Wat vertel je in welk stadium? En hoe? Het Omgevingsplan is toch vrije droge, juridische materie. Stel dat we zeggen: ‘Er moet meer groen komen in de wijk’. Hoe neem je dat op in een Omgevingsplan? Het buurtkader gaf terecht aan dat ze juist deze vertaalslag ook sámen willen doen. Het is belangrijk om bewoners duidelijk te maken wat je doet met hun input.”

Bewuste keuze

Anhilde heeft nog een tip voor andere gemeenten die een Omgevingsplan gaan opstellen: “Kies vooraf al bewust in hoeverre je direct wilt oefenen met samenwerking met de buurt. En zo ja, in welk stadium je dit doet. Wij kozen ervoor om dit vanaf het begin te doen, maar daar zijn ook andere keuzen in te maken. Participatie kan voelen als meer moeite, maar je krijgt een beter en meer gedragen product.”

Meer info

Meer over deze pilot vind je op de website van de gemeente Maastricht: gemeentemaastricht.nl/omgevingsplan

In een later stadium van deze pilot zullen we hier weer een artikel over schrijven, dus houd de website en nieuwsbrief in de gaten.

Provincie Limburg werkt samen met partners aan een nieuwe provinciale omgevingsvisie. Hoe ziet zo’n proces eruit? En welke uitdagingen komen daarbij kijken? Hierover vertelt Henk Groen, een van de programmamanagers die werkt aan de visie.

De nieuwe Omgevingswet stelt wettelijke eisen aan een Omgevingsvisie. Het huidige Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL*) voldoet voor een groot deel al aan die eisen. Het POL is dus een goed vertrekpunt. Maar er zijn ook redenen om aandacht te gaan geven aan nieuwe en andere punten. Deels vanwege de eisen die de Omgevingswet stel. Maar vooral om goed te kunnen vooruitlopen op uitdagingen zoals klimaatadaptatie, energietransitie, circulaire economie en digitalisering.

Al jaren samenwerking

In Limburg werken provincie, gemeenten en het waterschap al sinds jaren veel samen. We maken samen een visie. Ook voeren we samen beleid om goed om te gaan met maatschappelijke ontwikkelingen en om problemen op te lossen. Ieder met haar eigen taken en verantwoordelijkheden. Limburg is van ons allemaal en we hebben elkaar nodig.

Voor de nieuwe omgevingsvisie beginnen we niet vanuit een blanco situatie. Er lopen allerlei projecten en processen waarbij we kunnen aansluiten en waar we inspiratie kunnen krijgen. Dat maakt het werkproces voor de Omgevingsvisie Limburg moeilijker om te overzien.

Op dit moment werken het Rijk, de provincies en de gemeenten tegelijk aan de voorbereiding van hun eigen omgevingsvisie. Hierbij is het belangrijk om samen te werken en van elkaar op de hoogte te zijn, zodat we dingen kunnen combineren. En om belanghebbenden te laten meedoen in deze processen.

Proces van jaren

De Omgevingswet geldt vanaf 1 januari 2021. Vóór die tijd willen we de Omgevingsvisie Limburg en de nieuwe Omgevingsverordening Limburg hebben vastgesteld.

We bereiden dat samen met onze regionale partners voor. Daarbij willen we zo veel mogelijk gebruikmaken van lopende werkprocessen. Dit doen we in duidelijke fases. We plannen werkconferenties waarin we steeds samen kijken naar de inzichten en keuzeopties die uit al die werkprocessen komen.

• September 2018        Werkconferentie: Agenda
• September 2019        Werkconferentie: Opgaven en rollen
• November 2019         Conceptversie Omgevingsvisie Limburg
• Februari  2019           Werkconferentie: Doorwerking
• Mei 2020                   Start inspraak en besluitvormingsprocedure

Onze rol opnieuw bepalen

De nieuwe Omgevingswet legt verantwoordelijkheden voor de fysieke leefomgeving** zo veel mogelijk bij de gemeenten en waterschappen. Maar sommige taken worden al via wetten bij de provincie neergelegd. Bij diverse onderwerpen in het POL moeten we opnieuw bekijken: wat is onze rol hierin? Waarom kan de gemeente of het waterschap die taak niet doeltreffend en doelmatig uitvoeren? We gaan het met zijn allen ontdekken. Limburg is van ons allemaal. Niet alleen van Provincie Limburg.

*Op limburg.nl staat uitleg over het POL.

**Elementen die in elk geval onder de fysieke leefomgeving vallen, zijn: bouwwerken, infrastructuur, watersystemen, water, bodem, lucht, landschappen, natuur, cultureel erfgoed en werelderfgoed.

Na deelname aan Expeditie Ruimte startte gemeente Leudal haar eigen leer- en ontwikkeltraject. “Veel ambtenaren vielen terug in oud gedrag. Met het leertraject onderhouden we de opgedane kennis en ervaringen en verspreiden we die binnen de organisatie”, vertelt Esther Puts, senior medewerker ruimtelijke ordening.

“Het leertraject is onderdeel van het programma Buitengebied in Beweging. In het buitengebied liggen grote opgaven. Iedereen wil iets van het gebied en de tegenstrijdige belangen worden steeds groter. Daarom is een integrale aanpak nodig. Daarnaast hebben we natuurlijk te maken met de nieuwe Omgevingswet en de complexer geworden samenleving. We moeten een andere rol aannemen.”

Betere samenwerking

“Maar de nieuwe manier van werken gaat verder dan het buitengebied. Inmiddels is een tweede groep ambtenaren gestart met het leertraject. Ook zij hebben baat bij de nieuwe inzichten. Alle deelnemers zijn enthousiast en doen hun best. Ze beseffen dat de werkwijze verandert en willen hun gedrag en houding aanpassen.”

“We komen tweewekelijks bij elkaar en oefenen dan met casussen. Het theorieboek Het Kompas is daarbij een handig hulpmiddel. We merken nu al dat de onderlinge relatie verbetert. Er vindt kruisbestuiving plaats tussen afdelingen. Deze betere interne samenwerking is uiteindelijk goed voor de burger.”

Tips

“Ons belangrijkste leerpunt is: je leert alleen door te dóen. We hebben 25 jaar op een bepaalde manier gewerkt en werden daarop afgerekend. Er is ruimte nodig om fouten te maken en daarvan te leren. Laat een collega meekijken als je vastzit in een dossier. Een frisse blik helpt. En voer gesprekken met ondernemers en burgers aan hun keukentafel. In hun eigen omgeving vertellen ze vaak meer.”

“Na de verkiezingen starten we een leertraject voor het management, de raad en het college. Wil je echt iets bereiken, dan moet de hele organisatie zich bewust zijn van haar nieuwe rol en haar werkwijze veranderen.”

Hoe integreren we water en klimaat in een omgevingsvisie? De antwoorden hierop staan in de ‘bouwstenen voor water en klimaat’ die de Limburgse Waterpartners van Waterpanel Noord ontwikkelden. Gemeenten kunnen de bouwstenen gebruiken om dit onderwerp een plek te geven in hun omgevingsvisies.

De Limburgse Waterpartners is een samenwerking tussen 15 gemeenten in Noord- en Midden-Limburg, Waterleidingmaatschappij Limburg (WML), Waterschap Limburg (WL) en de Provincie Limburg. Projectleider Roy Thijssen van gemeente Peel en Maas en Lara Savelkoul van WL vertellen meer.

Waarom ontwikkelden jullie deze bouwstenen voor water en klimaat?

“Om planmakers te inspireren om water te zien als een integrale oplossing voor verschillende uitdagingen. Maar zeker ook om waterambtenaren te ondersteunen bij hun verhaal richting andere disciplines binnen gemeenten. Als je een beek bijvoorbeeld weer zichtbaar maakt, verhoog je niet alleen de natuurlijke waarden, maar zorg je ook voor verkoeling en een mooiere omgeving. De bouwstenen zijn een fundament voor omgevingsvisies. Ze kunnen dienen als checklist en inspiratie.”

Hoe ziet een bouwsteen eruit?

“Er zijn bouwstenen op 4 thema’s: natuurlijk water, passende bescherming, schoon water en voldoende water. We beschrijven per thema wat we willen bereiken en hoe dit kan worden opgenomen in de omgevingsvisie. Ook geven we inspirerende voorbeelden om water te verbinden met andere thema’s. De bouwstenen zijn het begin. Uiteindelijk moeten ze leiden tot maatwerk per gemeente. Met de regio gaan we verdiepingsslagen maken.” Gemeenten kunnen altijd met vragen aankloppen bij een van ons tweeën.”

Waar liepen jullie tijdens het proces tegenaan?

“Tegen ouderwets denken, ook bij onszelf. Tijdens een roadshow langs gemeenten kregen we als Waterschap te horen dat we te veel dachten in bedreigingen. Bijvoorbeeld door te spreken over ‘veilige dijken’. Die feedback was leerzaam. Nu schrijven we vanuit kansen. We moeten met z’n allen ‘om’ en we zijn goed op weg. De bouwstenen inspireren ons om onze mindset te veranderen. We zien veel energie vrijkomen bij mensen. Zij zien: deze positieve aanpak is ook een manier om mijn doel te bereiken.”

Waar zijn de bouwstenen straks te vinden?

“In juli 2018 laten we ze accorderen. Daarna kan iedereen ze vinden via waterinlimburg.nl en ze gaan gebruiken.”

Onze tips

“Denk in kansen en oplossingen. Neem de tijd om de stappen te zetten die nodig zijn. Deze nieuwe manier van werken is innovatief, dus dat is geen weggegooide tijd. Ga met collega’s van andere disciplines op zoek naar het gemeenschappelijk belang en ga het gesprek aan vanuit dat punt. Dit biedt meer ruimte en openingen dan wanneer je kijkt naar waarmee je het niet eens bent.”

Verschillende opgaven en transities in Zuid-Limburg hebben grote invloed op het ruimtegebruik, zijn. Aangezet door de landelijke roep om meer woningbouw en de alsmaar stijgende huizenprijzen zien we da. Met verschillende overheden samen werken we met Panorama Zuid-Limburg aan drie concept toekomstbeeld…