Cases

De actualisatie van de provinciale omgevingsvisie voor Limburg, de POVI, is op kruissnelheid! Donderdag 23 januari 2025 stond geheel in het teken van de zogeheten POVI-Verdiepingsbeurs. Het POVI-team streek neer in de ECI, onze cultuurfabriek in Roermond. Doel van deze bijeenkomst was het verdiepen en daarmee actualiseren van een aantal belangrijke thema’s voor de POVI. In de voormalige waterkracht- en elektriciteitscentrale in Roermond was de energie bij de ruim 170 aanwezigen zeker te bespeuren.

Opzet verdiepingsbeurs
Het actualisatieproces is een participatief proces. Diverse bijeenkomsten hebben al plaatsgevonden waaronder de kick-off bijeenkomst, interne en externe gebiedstafels, een “diner ter overdenking” met belanghebbenden, heisessies met Gedeputeerde Staten en overleg met de Statencommissie Leefomgeving. Tot nu toe ging dit participatieve proces vooral over verbreding, het verkennen van de keuzevraagstukken. Bij het inluiden van het nieuwe jaar, staat het POVI-proces in het teken van verdieping en het maken van keuzes.
De POVI-verdiepingsbeurs kende een gevarieerde opzet. Tijdens de ochtend werden ambtelijk medewerkers verwelkomd en tijdens de middag volgden bestuurders. Het POVI-stokje werd symbolisch overgedragen door een gezamenlijke lunch met een inspirerende aftrap van gedeputeerde Michael Theuns en een wrap-up, in de vorm van een paneldiscussie met thema-trekkers van de POVI.
Het ochtend- en middagdeel kende een soortgelijke opbouw. Na een plenaire presentatie was er volop ruimte voor dialoog op de verdiepingsmarkt en kon informatie ingewonnen worden over het Digitaal Stelsel Omgevingswet en de Groenblauwe mantel.

Inhoudelijke impressies
Nicole Rijkens (Universiteit Maastricht en Pantopicon) en Marijke Embregts (projectleider POVI) hebben de aanwezigen meegenomen in het POVI-proces. Als gevolg van grote wendingen, mede op het wereldtoneel, heeft Limburg te maken met nieuwe en complexe opgaven, die een actualisatie van de POVI (uit 2021) noodzakelijk maakt. Met een schaarste aan (milieugebruiks)ruimte en voorraden staat Limburg anno 2025 ook voor nieuwe opgaven als ruimte bieden aan een meer zelfvoorzienende kennisintensieve economie, een nieuwe woningvoorraad en activiteiten van defensie. Dit alles naast heel wat bestaande opgaven als het versterken van de klimaatbestendigheid, de transformatie van de landbouw en het voorzien van voldoende kwalitatief drinkwater.
Regio’s hebben al nagedacht over hun eigen ontwikkelperspectieven op lange termijn. Inmiddels zijn ontwerpende regionale onderzoeken gereed, gevoed door veel dialoog met belanghebbenden. Deze dienen als uitgangspunt voor de POVI. Deze onderzoeken onderstrepen het belang van het maken van keuzes ten aanzien van meerdere opgaven. Een aantal van deze keuzes stond centraal tijdens de verdiepingsbeurs. Op basis van thematische discussiebladen, die voorafgaand aan de verdiepingsbeurs zijn verspreid onder de aanwezigen, zijn voorgestelde denkrichtingen hoe aan deze vraagstukken invulling te geven bediscussieerd. Het gaat om de volgende vraagstukken.

Energie
Limburg is bezig met een stevige energietransitie waaronder de versterking van het elektrisch net en de verduurzaming van gebruikers. De energieopgave gaat niet enkel over het toekomstige aanbod van energie, het gaat ook over de uitdaging hoe de vraag zich ontwikkelt en waar vraag en aanbod ruimtelijk samenkomen. Om hier sturing aan te geven zetten we in op energieplanologie; het vroegtijdig en volwaardige afwegen van het energieaspect bij een nieuwe ontwikkeling. Daarnaast zien we rond de 380 kV-stations energieknooppunten ontstaan, waar veel initiatieven samenkomen. Ook blijvende aandacht voor lokale opwek en een adequate energie-infrastructuur blijft belangrijk.

Wonen
Provincie Limburg staat voor een significante woonopgave die ruimte kost.
Die ruimte wordt geboden door inbreiding en uitbreiding. De reacties zijn uiteenlopend. Op plekken kan men uit de voeten met ‘een straatje erbij’ op andere plekken is de slogan eerder ‘wijkje erbij’. Over het algemeen leeft de opvatting eerst inbreiding en dan uitbreiding. Bij uitbreiding dienen randvoorwaarden als leefbaarheid, plankwaliteit, financiële draagkracht van een plan meegewogen te worden. Er blijkt ook behoefte te zijn aan nieuwe instrumenten om sterker te kunnen sturen op inbreiding.
Wat betreft het onderwerp wonen en waterveiligheid is duidelijk dat een effectief waterveiligheidsbeleid een cruciale voorwaarde is voor het realiseren van veilige en duurzame woonwijken. Belangrijk is om klimaatveiligheid (in termen van wateroverlast, droogte en hitte) al in een vroeg stadium in het ontwerp mee te nemen, zodat woningen beschermd zijn tegen extreme weersomstandigheden.

Drinkwatervoorziening
Een stijgende drinkwatervraag betekent dat er meer schoon water nodig is voor huishoudens en andere gebruikers in de provincie Limburg. De toegenomen vraag legt extra druk op bestaande waterbronnen zoals grond- en oppervlaktewater. Dit kan ertoe leiden dat waterbronnen uitgeput raken of dat de waterkwaliteit onder druk komt te staan, zeker tijdens perioden van droogte.
Als gevolg hiervan is het noodzakelijk om te investeren in waterbesparende maatregelen en infrastructuur, en om de waterwinning en -distributie efficiënter en duurzamer in te richten. Dit vraagt om een integrale aanpak van waterbeheer, waarbij ook aandacht is voor klimaatadaptatie en het behoud van ecologische waterfuncties.

Landbouw in aandachtsgebieden
Als het gaat om landbouw in aandachtsgebieden, zijn de volgende reflecties meegegeven:
Er is behoefte aan duidelijk langetermijnbeleid, passende instrumenten en voldoende langdurige middelen gericht op toekomstperspectief en verdiencapaciteit. Continuïteit van beleid is van belang en een gebiedsgerichte aanpak met doelsturing is daarbij wenselijk. Gedegen onderzoek is nodig om aan te kunnen geven in welk gebied wat mogelijk is. Deelnemers geven mee uit te gaan van milieubelastende en niet-milieubelastende landbouw in plaats van intensieve en extensieve landbouw. Het gaat uiteindelijk om het terugdringen van de uitstoot van de landbouw en minder om de vorm ervan.

Presentaties in een notendop
Er zijn twee presentaties tweemaal parallel aan de verdiepingsmarkt verzorgd. Deze presentaties zijn zeer goed bezocht en kenden de volgende inhoud.

Digitaal Stelsel Omgevingswet
Het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) is bedoeld als één centrale plek waar alle informatie omtrent de fysieke leefomgeving van provincie Limburg samenkomt. Het bundelt alle relevante informatie over de regels en plannen voor ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water. Hierdoor kunnen burgers, bedrijven en overheden gemakkelijk opzoeken wat er wel en niet mag op een bepaalde locatie. Dit is een nieuw instrument in “omgevingsvisieland”. Vandaar dat de belangstelling erg groot is; wat is het instrument, wat kan ik er mee, en wat betekent het voor mijn eigen manier van werken?

presentatie DSO POVImarkt 23-1-2025

Groenblauwe mantel
Aangezien er toch wel heel wat verschillende opvattingen over de Groenblauwe mantel leven, bood de verdiepingsbeurs ook een mooie aangelegenheid voor een informerende presentatie hieromtrent. De Groenblauwe mantel is een ruimtelijk beleidsconcept dat in het omgevingsbeleid wordt gebruikt om specifieke gebieden te definiëren waar belangrijke ecologische, landschappelijke en waterhuishoudkundige waarden samenkomen. Deze mantel omvat vaak natuurlijke elementen zoals het Maasdal, beekdalen, waterlopen en agrarische zones. Het fungeert als een bufferzone tussen beschermde natuurgebieden (zoals Natura 2000-gebieden) en meer stedelijke of intensief ontwikkelde gebieden. In deze zones ligt de focus op het duurzaam beheren en benutten van de natuurlijke hulpbronnen, waarbij bijvoorbeeld duurzame landbouw en waterbeheer centraal staan, zodat de intrinsieke waarde van het landschap behouden en versterkt wordt. Kortom, de Groenblauwe mantel is een belangrijk ruimtelijk instrument in het kader van de POVI, dat kansen biedt door helder te maken waar welke functies mogelijk zijn.

Hoe verder
De inkt van voorliggend impressieverslag is nog niet opgedroogd of navolgende stappen zijn al in uitvoering. In april 2025 vindt er weer een verdiepende POVI-sessie plaats. Deze zal in het teken staat van eerste teksten en strategische keuzes voor de POVI.

In de tweede helft van november vonden diverse interne- en externe gebiedstafels plaats rondom de Omgevingsvisie Limburg. De mooie opkomst (25 gemeenten, waterschap en meer dan 30 organisaties) laat ons zien hoe belangrijk de aanscherping van de POVI gevonden wordt.

Keuzes
Tijdens de gebiedstafels is gesproken over de complexiteit van het maken van keuzes tussen de enorme hoeveelheid aan doelen die we hebben. Er is echter ook gebleken dat er veel mogelijkheden zijn in het stapelen van doelen en samenwerking. Verder is er vanuit de aanwezigen een grote behoefte aan het maken van keuzes door de Provincie.

Lagenbenadering
Vanuit de deelnemers is er zo goed als 100% consensus over de lagenbenadering. Dit geeft een zekere wijze van prioritering en richting ten aanzien van gebiedstypologieën. Er heeft bovendien een goede discussie plaatsgevonden over de occupatie laag, de criteria, voor- en nadelen van de tijdens de tafels gepresenteerde kolommen in deze laag. Zonder uitputtend te kunnen zijn en in de wetenschap dat niet alle wensen en opvattingen overgenomen kunnen worden, geven we onderstaand een kort overzicht van deze input:

• Bebouwde omgeving
  • Bestaand bebouwd gebied
    • Houd hier druk op zodat leegstand en verrommeling eerst wordt opgeruimd alvorens we uitwijken naar nieuwbouw buiten de bestaande contouren;
    • Houd rekening met uitbreiding van bijvoorbeeld bedrijventerreinen als deze binnen de contour worden ingevuld door wonen. Er is ruimte buiten de kern nodig deze behoefte in te vullen.
  • Stedelijke uitbreiding
    • Straatje Erbij is voor sommige gemeenten onvoldoende om de woonbehoefte in te vullen.

• Landelijk gebied
  • Natuur
    • Ook in natuurgebieden kunnen bepaalde vormen van landbouw plaatsvinden.
  • Groen Blauwe Mantel aanscherpen tot versie 2.0
  • Landbouw

• Subsidiariteit 
  • Grote verschillen in de regio’s
    • Noord: “laat ons zo vrij als mogelijk”
    • Midden: “Stel kaders die je echt belangrijk vindt, handhaaf die ook en geef ons binnen dat speelveld ruimte”
    • Zuid: “Gooi niet alles over de schutting. Wij hebben zelf weinig capaciteit voor gezamenlijke afstemming dus geef ons duidelijke kaders en handvatten hoe hiermee om te gaan.”

Vervolg
In 2025 komen we uiteraard weer bij elkaar. Op 23 januari vindt voor zowel ambtenaren als bestuurders een Verdiepingsbeurs plaats, waarvoor de genodigden een separate uitnodiging hebben ontvangen. Medio februari zijn er per regio Gebiedstafels waarin we de keuzes weer verder concretiseren. Ook hiervoor ontvangen de genodigden een persoonlijke uitnodiging.

Heeft u nog vragen, stel ze gerust via: omgevingsvisie@prvlimburg.nl

Enkele maanden is er geen nieuwsbrief Expeditie Ruimte verschenen. We waren echter niet uit de lucht, maar achter de schermen hard aan het werk. In de tussentijd hebben we de website www.expeditieruimte.nl aangepast aan de toegankelijkheidseisen waar overheidswebsites aan moeten voldoen. Ook de nieuwsbrief heeft een restyling gekregen, zodat deze voor iedereen (visueel) toegankelijk is.

Vanaf nu gaan we weer nieuws brengen uit het ruimtelijk domein en aanverwante zaken. Zijn er goede voorbeeldprojecten of initiatieven die spelen in jouw gemeente die het verdienen om onder de aandacht gebracht te worden, tip ons dan. Wij maken hier dan een artikel over en delen dat in deze nieuwsbrief.

Hier alvast twee nieuwsitems. Het proces rondom het Ruimtelijk Voorstel en de oplevering van de eindversie van Panorama Zuid-Limburg. Veel leesplezier!

Tips kun je mailen naar: expeditieruimte@prvlimburg.nl

Via het Programma NOVEX heeft het Rijk aangegeven meer regie te willen voeren op de ruimtelijke ordening. Dit gelet op de grote transities waar Nederland voor staat en ruimteclaims die hieruit voortvloeien. Daarin wordt aan alle provincies gevraagd om een gebiedsdekkend provinciaal Ruimtelijk Voorstel te maken (december 2023). Dat voorstel dient dan als basis voor een Ruimtelijk Arrangement tussen Provincie en Rijk (naar verwachting 2024). In dat Ruimtelijk Arrangement komen afspraken over de ruimtelijke ontwikkeling van onze provincie en het realiseren van Rijksdoelstellingen.

We zien het Ruimtelijk Voorstel als onderdeel van een doorlopend proces. Voor nu willen wij in dat Voorstel de belangrijkste vraagstukken en dilemma’s rond alle ruimteclaims benoemen: “Op deze plek zitten beoogde ruimtelijke maatregelen uit diverse thema’s elkaar in de weg, zijn zij van elkaar afhankelijk of ontstaan er juist kansen waardoor we zaken in samenhang kunnen oppakken”.

De basis voor het Ruimtelijk Voorstel bestaat in belangrijke mate uit onderstaande bouwstenen:
1. De Omgevingsvisie en Omgevingsverordening Limburg.
2. De trajecten van belangrijke sectorale programma’s voor de fysieke omgeving. Veel daarvan zijn parallel in voorbereiding, deels ook al in uitvoering. Zie ook het startpakket waar het Rijk een overzicht biedt van 26 nationale programma’s.
3. Coalitieakkoord Limburg – Elke Limburger telt!
4. Gebiedsgerichte ontwerpende onderzoeken.

Contourennotitie Ruimtelijk Voorstel

Afgelopen tijd is er gewerkt aan een Contourennotitie Ruimte Voorstel. Het voorstel heeft geen formele status onder de Omgevingswet, maar zien wij wel als een waardevolle, aanvullende stap binnen de beleidscyclus.

In de Contourennotitie identificeren we drie typen vraagstukken:

• Keuzevraagstukken: Waar liggen er schuurpunten tussen opgaven die om een keuze vragen?
  Veel van die keuzes kunnen en willen we binnen de regio oplossen. Bij sommige keuzevraagstukken
  heeft het Rijk een rol. In dit Ruimtelijk Voorstel worden de keuzevraagstukken benoemd, het daadwerkelijk maken van keuzes gebeurt vaak op een later moment, bijvoorbeeld door PS in het kader van de Omgevingsvisie Limburg (veelal mede op basis van een breed participatietraject en een planMER);
• Verkenningsvraagstukken: Waar zijn nadere verkenningen nodig zijn om meer zicht te krijgen
  op de ruimtelijke impact van opgaven of consequenties voor de omgevingskwaliteit?;
• Uitvoeringsvraagstukken: Wat is er nodig (randvoorwaarden) voor een doelgerichte, effectieve
  uitvoering van de beoogde maatregelen? Denk hierbij aan (wettelijke) instrumenten en financiële middelen.

Planning

Dit is de planning voor de tweede helft van 2023 voor het Ruimtelijk Voorstel:

• September – oktober: sondering contourennotitie ruimtelijk voorstel.
• November: vaststelling Ruimtelijk Voorstel door Gedeputeerde Staten.
• December: sondering Ruimtelijk Voorstel.
• Eind december: aanbieden Ruimtelijk Voorstel aan het Rijk.

Vragen over het Ruimtelijk Voorstel? Neem contact op via omgevingsvisie@prvlimburg.nl.