Cases

Groeit de economie, dan groeit de mobiliteit. En omdat niemand graag stilstaat, wordt er dan al snel om méér asfalt geroepen. Toch zijn er ook andere, slimmere oplossingen te bedenken. Binnen SmartwayZ.NL wordt rond acht deelopgaven gewerkt aan slimmere mobiliteit. Goed communiceren met alle betrokkenen en goed samenwerken staat daarbij centraal. Marc Smits, senior beleidsmedewerker bij de Provincie Limburg en Strategisch Omgevingsmanager SmartwayZ.NL, vertelt hoe social design helpt om met alle partijen in verbinding te blijven.

Een goede en vlotte bereikbaarheid is belangrijk voor de economie én de leefbaarheid. Rond en naar Eindhoven kwam die bereikbaarheid onder druk te staan. Daarom werken overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen en de gebruikers binnen SmartwayZ.NL samen om de doorstroming van het verkeer in Zuid-Nederland te verbeteren en om het ontwikkelen van innovatieve mobiliteitsoplossingen te stimuleren. Marc: “SmartwayZ.NL bundelt zeven infraprojecten in Noord-Brabant en Limburg. Al snel kwam ik erachter dat één stakeholder soms wel met vijf projecten of deelprojecten te maken kan hebben. Dat geldt dus ook voor de omwonenden en gebruikers. In elke fase van een project hebben zij met een ander team te maken. Je snapt wel dat het dan een uitdaging is om op een consistente manier te blijven communiceren. En je wilt voorkomen dat betrokkenen daardoor denken dat de overheid niet functioneert. Dat iedereen langs elkaar heen werkt. Want dat is niet zo.”

Hoe betrekken we de omgeving continue bij het proces?

Als je bovendien op zoek gaat naar nieuwe vormen van mobiliteit en je efficiënter gebruik wilt maken van de infrastructuur die er al is, dan moet je met elkaar in gesprek blijven. Marc: “Het unieke aan SmartwayZ.NL is dat je met verschillende projecten bijeen zit. Dan kun je vergelijken en blijkt al snel dat dezelfde dingen steeds terugkomen. Daar kun je handvaten voor ontwikkelen, zodat je de communicatie en samenwerking beter kunt borgen. Met behulp van design thinking zijn we onder begeleiding van VanBerlo aan de slag gegaan. ‘Hoe betrekken we de omgeving continue bij het proces?’, dat was de vraag die we wilden beantwoorden.”

Een heldere aanpak voor het hele proces

Om dit antwoord te vinden, rafelde het SmartwayZ.NL-team het proces van het begin tot het eind uit. Wat moet er gebeuren? Met wie? Hoe? Marc: “Zo ontwikkelden we een social design aanpak; een werkwijze waarbij we betrokkenen meenemen in onze projecten. Van probleemanalyse tot realisatie hebben we nu één heldere aanpak om tot onderbouwde oplossingen of keuzes te komen. Omdat je de omgeving zo echt bij het proces betrekt, kun je dillema’s bespreken, ontdek je waar weerstand zit en bereik je dat mensen zich gehoord voelen. Zo kom je tot oplossingen die gedragen worden door de omgeving. Als je social design inzet, vraag je je bij elke fase in het proces af wie je moet betrekken. Je maakt een tijdlijn met herkenbare procedurestappen, je managet de verwachtingen en je zorgt steeds voor een heldere communicatie. Hoe je dit doet, hebben we per fase van het project vastgelegd. Daarnaast hebben we een toolkit ontwikkeld met verschillende werkvormen. Het mooie is dat social design bruikbaar is voor allerlei soorten projecten”

Omdenken valt niet altijd mee

“Door aan de hand van social design te werken, ben je met wat groters bezig dan alleen je eigen stukje. Je kunt niet meer in zuilen denken. Net als de omgevingswet helpt social design je om grenzen te slechten. Dat klinkt gemakkelijker dan het is. Omdenken valt in de praktijk niet altijd mee. Je moet afscheid nemen van je vertrouwde spreadsheets. Naadloos plannen wordt moeilijker omdat je rekening moet houden met onzekerheden waarop je pas gedurende het proces uitsluitsel over krijgt. Het is ook verleidelijk om sneller te willen gaan en stukjes over te slaan. Aanvankelijk lijkt social design misschien omslachtig en tijdrovend, onder de streep levert het meer op. Omdat je de omgeving meeneemt, krijg je meer begrip en minder weerstand. Dat leidt tot een vlotter proces en een tevredenere omgeving. En dat is pure winst. De route richting succes kent immers geen shortcuts.”

Wat is de impact van digitalisering op de Limburgse maatschappij? Om deze vraag te beantwoorden, gingen 6 verkenners op pad. Zij spraken binnen en buiten Limburg met ruim 350 mensen en lazen bijna 300 rapporten en artikelen. De uitkomsten zijn te vinden in de rapportage Verkenning Digitale Samenleving. Louis Reinders, Projectsecretaris Digitale Samenleving bij Provincie Limburg, vertelt er meer over.

Wat was de aanleiding voor de verkenning?

“Eind 2017 werden in de politiek steeds meer vragen gesteld over automatisering, digitalisering en robotisering. Met als kernvraag: Wat is de impact hiervan op Limburg en hoe kunnen we er rekening mee houden in beleid? De Provincie heeft het initiatief genomen en een jaar uitgetrokken om de effecten van digitalisering op zowel korte als lange termijn te onderzoeken.”

Hoe hebben jullie het aangepakt?

“Digitalisering is zo’n breed onderwerp. Dat kunnen we niet vanuit een kantoor aan de Maas uitzoeken. Zo kwamen we op het idee om met externe verkenners te werken. Deze verkenners zijn experts in hun vakgebied en hebben met een frisse en kritische blik de verkenning uitgevoerd. Zij gingen ieder voor een eigen thema op pad. Ze kregen van ons alleen een paar kaders: ‘Spreek met heel veel mensen uit het veld. En kijk niet vanuit de technologie, maar vanuit maatschappelijke situaties.’

Hun manier van werken en de vorm van oplevering hebben we volledig aan hen overgelaten. Het was wel spannend wat ze zouden opleveren. Iedere maand kwamen we een middag bij elkaar om ervaringen te delen. Het was een continu proces, waarin we samen hebben besloten in welke vorm we de resultaten wilden opleveren. Het is een rapportage geworden waarin iedere verkenner zijn thema op eigen manier heeft vormgegeven. Hun belangrijkste conclusie is: niets doen is geen optie. Maak actief werk van digitalisering om Limburg niet te laten achterlopen.”

Waarom spraken de verkenners met zo veel mensen?

“Dat vonden we belangrijk, omdat je dan niet de mening van een individu hoort, maar van een hele sector. Deze netwerkaanpak leverde veel positieve reacties op. We krijgen nog bijna dagelijks verzoeken van mensen die mee willen praten, denken of doen. Hier ligt ook een mooie uitdaging voor de komende jaren. Hoe zorgen we voor een goede samenwerking tussen verschillende sectoren en zorgen we gezamenlijk voor een mooi resultaat?”

Wat kunnen wij met dit rapport?

“Je kunt er heel veel informatie uit halen. Er staan veel toekomstbeelden, voorbeelden en ideeën in voor de digitale transformatie van de Limburgse samenleving. Wil je bijvoorbeeld een ‘smart city’ creëren, dan kun je dit rapport gebruiken als vertrekpunt. Zodat je zelf niet meer hoeft uit te zoeken welke mogelijkheden er op dit gebied zijn en waar je een goed voorbeeld kunt vinden. Hierdoor kun je veel sneller over inhoud spreken en besluiten nemen. Verder laat de rapportage zien waarom digitalisering een plek moet krijgen in een omgevingsvisie. Het legitimeert waarom je bepaalde dingen op een digitale manier aanpakt.”

Wat vond jij zelf opvallend aan de verkenning?

“Digitalisering kan voor veel meer transparantie zorgen. Zo kun je met sensoren bijvoorbeeld vervuiling of geluidsoverlast meten. Op basis van deze gegevens kun je dan beleid maken. Ook kan digitalisering meer transparantie geven over de herkomst van bijvoorbeeld energie. Zo kunnen we een betere discussie voeren. Dat is volgens mij de grootste toegevoegde waarde van digitalisering voor onze maatschappij.”

Meer informatie

De rapportage Verkenning Digitale Samenleving en een filmpje met Limburgse voorbeelden vind je op www.digitaallimburg.nl. Daar kun je ook de managementsamenvatting en de verkenningen per thema downloaden.