Cases

Betrouwbare en volledige info. Goede, actuele data. Met de komst van de Omgevingswet zijn ze belangrijker dan ooit. Op veel gebieden kun je dat als gemeente prima zelf regelen. Met erfgoed wordt dat lastiger. Want erfgoed houdt zich niet aan grenzen. Een gezamenlijke aanpak was de oplossing. En dus ontwikkelen uiteindelijk 24 Limburgse gemeenten samen de Erfgoedkaart  Limburg. Met hulp van de Provincie. Projectcoördinator Martijn Hermans van Betawerk en beleidsmedewerker Anita Janssen van de Provincie Limburg vertellen over de ontwikkeling van dit bijzondere beleidsinstrument.

“Waarom zou je als gemeente zelf het wiel uit gaan vinden, als je weet dat andere gemeenten voor dezelfde opgave staan? Die vraag werd op een gegeven moment in het beleidsplatform Erfgoed Limburg – een gezamenlijk overleg tussen Provincie en gemeenten op het gebied van Erfgoed en Archeologie – gesteld”, vertelt Anita. “Als Provincie vonden wij dat een mooie kans om de ontwikkeling van het gemeentelijk erfgoedbeleid te ondersteunen. Om samenhang te creëren. De Erfgoedkaart is hiervan het tastbare resultaat.”

De Omgevingswet vraagt om een nieuwe manier van werken. Ambtenaren en burgers moeten gezamenlijk kunnen optrekken. Afdelingen binnen gemeenten zullen samen vraagstukken aanpakken. Dat betekent dat basisinformatie goed toegankelijk moet zijn. Ook voor het publiek. Martijn: “Op dit moment is de Erfgoedkaart nog vooral bedoeld voor beleidsmakers van de gemeenten. Als hij verder is doorontwikkeld, wordt hij ook voor de burger interessant. Sterker nog, ik stel me voor dat de Limburgers er straks zelf aan bijdragen door de basisinformatie te verrijken met bijvoorbeeld foto’s en eigen verhalen. Nu al kun je op de Erfgoedkaart alle gemeentelijke en rijksmonumenten in verschillende categorieën terugvinden. Het is de bedoeling dat de kaart uiteindelijk heel Limburg dekt.”

Martijn en Anita startten samen met zeven gemeenten een pilot. Er waren op dat moment nog nauwelijks landelijke richtlijnen. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed adviseerde hen om vooral door te gaan op de ingeslagen weg. Daarop besloten ze het project uit te rollen naar andere gemeenten. Van meet af aan wilden ze geen instrument ontwikkelen dat op termijn doodbloedt. Anita: “We hebben veel aandacht besteed aan de duurzaamheid van dit beleidsinstrument. Daarom zijn er concrete meerjaren afspraken gemaakt en zijn de deelnemende gemeenten verplicht om twee keer per jaar de informatie te actualiseren. De Provincie bewaakt het proces en zorgt ervoor dat de strategische positionering van het cultureel erfgoed langs de lijnen van de landelijke ontwikkelingen loopt. De Provincie zorgt ook voor het technisch beheer van de digitale Erfgoedkaart.”

Martijn: “Wat ook heel belangrijk is, is dat de gebruiker bepaalt. Vaak zie je bij dit soort projecten dat de techniek leidend is. Hier zijn we vanuit de inhoud vertrokken. De redactieraad, een inhoudelijke stuurgroep, heeft bepaald welke info er te vinden moet zijn en welke kaarten en knoppen er komen. We hebben het integraal aangepakt, de hele context erbij betrokken. Monumenten, landschap, alles hangt straks samen. Als de Erfgoedkaart straks af is, zijn er zes lagen die je kunt raadplegen. De meest complexe laag is de landschapsstructuur. Het is nieuw en heel bijzonder dat we die in kaart brengen.”

Anita: “De Provincie heeft bewust de keuze gemaakt om het eigenaarschap bij de gemeenten te laten. Wij faciliteren. Dat doen we niet alleen met mensen en geld, maar bijvoorbeeld ook door te kiezen voor een slim systeem. Het systeem heeft een connectie met verschillende provinciale bronnen. Verandert daar iets, dan krijgen de betreffende gemeenten een seintje dat er informatie moet worden bijgewerkt. Is er een periode niet ingelogd, dan krijg je een melding. Zo zorgt het systeem voor een ‘virtuele stok achter de deur’. Dat helpt gemeenten om hun info up-to-date te houden.”

Volgend jaar komt er een bestuursdag met thema- en gebruikersbijeenkomsten. Beleidsmakers kunnen dan hun kennis en ervaringen delen Er wordt dan ook gekeken hoe de Erfgoedkaart het beste voor het publiek kan worden ontsloten. Martijn: “Het is de vraag of je dit ook centraal wilt doen. Veel gemeenten hebben al apps en ander middelen om hun erfgoed uit te dragen.” Anita: “Op het moment dat de Omgevingswet in werking treedt moet de basiskaart klaar zijn, compleet én actueel. Af is hij natuurlijk nooit, maar daar voorziet het model ook in. Het totale traject heeft een looptijd tot 1 januari 2024. Ik ben er trots op dat we met de Erfgoedkaart een gebruiksvriendelijk en betaalbaar beleidsmiddel hebben ontworpen.  Echt een mooi voorbeeld van co-creatie.” Martijn: “Mijn opdracht is om het project behapbaar en realistisch te houden. Want vergis je niet, er wordt heel veel energie en tijd in gestoken om alle informatie te verzamelen. Ik vind het heel bijzonder dat iets dat begon als een dataproject, is uitgegroeid tot een hecht kennisnetwerk. Er is zoveel enthousiasme ontstaan. De bereidheid om dit samen te doen, is heel groot. Dat heeft me positief verrast!”

Het Gelders Genootschap heeft in opdracht van de Provincie Limburg in 2018 een project geleid over de leegstand en het hergebruik van monumentale kastelen, buitenplaatsen, boerderijen en molens in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg.

Vorige maand is de publieksrapportage ‘Erfgoedensembles in Zuid-Limburg’ gepresenteerd. Dit rapport is de weerslag van een jaar lang intensief samenwerken met partners aan de problematiek van herbestemming van erfgoed ensembles in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Dankzij de nauwe samenwerking met eigenaren, ondernemers, overheden, deskundigen en andere stakeholders heeft dit project veel nieuwe kennis opgeleverd met betrekking tot leegstand en herbestemming van groene erfgoed ensembles in Zuid-Limburg. Specifiek voor Provincie en gemeenten geven ze aanbevelingen om de herbestemming van monumenten beter te faciliteren.

1. Pas de gebiedsgerichte werkwijzer ‘Herbestemming Erfgoedensembles’ toe;
2. Bundel, ontwikkel en deel kennis over erfgoed ensembles;
3. Geef erfgoedensembles ruimtelijke en maatschappelijke status;
4. Overheid, neem de regie!;
5. Zet een ErfgoedLab Limburg op.

bekijk het gehele rapport op de website van het Gelders Genootschap.

Erfgoed is een belangrijk onderdeel van het Limburgse landschap. Om dit erfgoed te behouden is het belangrijk dat het een goede plek krijgt in de nieuwe Omgevingsvisies. Dit rapport is hiervoor bedoeld als inspiratie voor Provincie en gemeenten. Daarbij is duidelijk dat het herbestemmingsproces complex is en maatwerk en mensenwerk blijft.

Ook hierover vind je meer informatie op de website van het Gelders Genootschap.